Jak media wpływają na psychikę człowieka?
lis 13th
Jak media wpływają na psychikę człowieka?
Wrażenia i spostrzeżenia
Podstawą naszego funkcjonowania w świecie jest umiejętność świadomego reagowania na bodźce zewnętrzne. Najprostszymi formami poznawczymi, jakimi dysponuje człowiek, są wrażenia i spostrzeżenia. Wrażenia są bardzo prostym procesem psychicznym, którego najczęściej sobie nie uświadamiamy. Powstają one wskutek działania elementarnych bodźców na receptory jednego rodzaju. Wrażenie jest swoistym odzwierciedleniem pojedynczych cech określonego bodźca. Spostrzeżenia stanowią dużo bardziej skomplikowany proces poznawczy, polegający na odzwierciedlaniu złożonych zespołów bodźców (przedmioty, zjawiska) – które działają na narządy zmysłów. W ten proces angażowane są procesy pamięci. Każdy człowiek postrzega rzeczy, zdarzenia, słowa w indywidualny sposób, zdeterminowany własnymi doświadczeniami. Oprócz tego patrzy na to przez pryzmat wartości, zwyczajów, norm, które w jego środowisku zostały uznane za właściwe, godne naśladowania. Świadomość takiego stanu rzeczy nie ma charakteru jedynie poznawczego, ma także praktyczne właściwości dla specjalistów od reklamy i marketingu. Reklama będzie się więc opierała na uproszczeniach obowiązujących w danym środowisku, będzie też starała się powoli, za pomocą wyrafinowanych technik, wprowadzać nowe wzory, trendy, tak aby nie naruszać zasadniczo już istniejących, ale jednocześnie wzbudzać zainteresowanie, a nawet lojalność wobec nowych koncepcji marketingowych. Cała „walka” o konsumenta rozegra się na polu jego zmysłów, które odpowiadają za percepcję. Oddziaływanie obrazemWiększość psychologów zajmujących się reklamą i wypowiadających się w literaturze przedmiotu jest zdania, że około 90% informacji, jakie docierają do konsumenta, trafia do niego za pomocą wzroku. Dwa zasadnicze środki przekazu działające swymi bodźcami na zmysł wzroku to prasa i telewizja. Przy czym o reklamie telewizyjnej można powiedzieć, że charakteryzuje się większą natarczywością i jest zdecydowanie bardziej ekspansywna i „bardziej widzialna”. Reklama prasowa ma tę przewagę nad reklamą telewizyjną, że potencjalny odbiorca reklamy zamieszczonej w piśmie może poświęcić jej więcej uwagi – o ile dany przekaz był dla niego wystarczająco interesujący. Do reklamy, która jest zamieszczona w prasie, można wracać dowolną liczbę razy. Zatem jest ona niejednokrotnie skuteczniejsza w tym znaczeniu, że przekazuje większą liczbę precyzyjnych informacji o produkcie i można sobie lepiej utrwalić te informacje. Reklama prasowa bywa także bardziej treściwa, zwłaszcza w przypadku promowania takich artykułów, jak leki czy rozmaite preparaty parafarmaceutyczne. Reklama telewizyjna, trwająca kilka sekund, często emitowana w momencie, w którym budzi zniecierpliwienie odbiorcy (np. jest przerywnikiem filmu), opiera się głównie na robieniu wrażenia, na szybkim ujęciu odbiorcy jakimś niezwykle atrakcyjnym szczegółem, gagiem lub atmosferą. Jednocześnie ma wiele innych atutów, które czynią z niej prestiżowe medium, przyciągające reklamodawców. Podział mediów pod względem rozpowszechniania reklam (wg Bogusława Kwarciaka):Chaos informacyjny – uważany za jedną z największych przeszkód w skutecznym prezentowaniu reklam. Mamy z nim do czynienia w przypadku natłoku reklam (np. gęsto zadrukowana strona w gazecie). Zbyt duża ilość informacji działa na odbiorcę zniechęcająco. Wiązanie uwagi – czyli umiejętność dłuższego przykucia uwagi odbiorcy. Jak wspomniałam wyżej, za najlepiej „wiążące uwagę” uważa się czasopisma. „Temperatura” przekazu – Marshall McLuhan wprowadził podział mediów na „zimne” i „gorące”. W jego przekonaniu do tych pierwszych należy telewizja, przekazująca bogate, wielostronne komunikaty. Jego zdaniem, pozwalają one na pewną refleksję czy ocenę ze strony odbiorcy, który na podstawie na przykład mimiki grającego aktora może stwierdzić, czy jest on szczery czy nie. Media „gorące” to radio i prasa. Prezentują one bardziej okrojone komunikaty. Na przykład piękna modelka ze zdjęcia nie mówi ani nie porusza się, więc odbiorca ma mniej powodów do krytycznej oceny jej gry. Według tej teorii, bardziej okrojone komunikaty są bardziej sugestywne. Natarczywość – telewizja uchodzi za agresywne medium, czasopisma odbierane są jako bezpieczne, ponieważ nie powodują takich gwałtownych reakcji, jakie może wzbudzić spot reklamowy nadawany w trakcie interesującego filmu czy programu. Prestiż – umieszczenie reklamy w określonych mediach wiąże się z prestiżem, jaki się im przypisuje. Mniej lub bardziej prestiżowe są nie tylko rodzaje mediów, ale także poszczególne kanały czy tytuły czasopism. Zamieszczenie reklamy produktu o wysokiej jakości w piśmie o niskim prestiżu albo w codziennej gazecie może negatywnie wpłynąć na wizerunek promowanego towaru. Zgodnie z tą samą zasadą produkt dotychczas postrzegany jako masowy, pospolity może zyskać na wizerunku dzięki umieszczeniu jego reklamy w ekskluzywnym piśmie. FiksacjaWedług znawców przedmiotu, właśnie w momencie fiksacji odbywa się właściwy odbiór danej informacji. Ów moment fiksacji jest problematyczny dla specjalistów od reklamy z co najmniej trzech powodów:
Specjaliści od reklamy odkryli kilka prawideł rządzących odbiorem przekazu i stworzyli kilka praktycznych rozwiązań, które mogłyby zwiększyć szansę na przykucie uwagi odbiorcy. Jednym z takich „odkryć” jest wyodrębnienie tzw. optycznego punktu centralnego, a więc miejsca położonego u góry danej przestrzeni (około 1/3 odległości od górnego krańca). Ustalono, że jest to miejsce, na którym następuje fiksacja wzroku odbiorcy, idealne do umieszczenia krótkiego hasła reklamowego. Istotne informacje w reklamie prasowej powinno się zatem umieszczać w prawym górnym rogu gazety. Dobry skutek daje pozostawienie dużej pustej przestrzeni oraz kontrast (białe litery na czarnym tle) Ta informacja oczywiście ma zastosowanie przede wszystkim w reklamach prasowych.
Bohaterowie reklam
Eksperci – czyli specjaliści, pretendujący do bycia autorytetem w określonej dziedzinie, lekarze, finansiści, naukowcy czy specjaliści od naprawy sprzętu AGD, podnoszą wiarygodność obietnic składanych w reklamie; atrybutami eksperta często są: fartuch, okulary, sprzęt specjalistyczny itp. W reklamie zobaczymy np. lekarza, który poleca Actimel, wzmacniający odporność. Ekspertem jest także mechanik, który w swoim warsztacie doradza, że warto stosować Calgon. Użytkownicy – czyli zwyczajni ludzie, na ogół nieprzyporządkowani do ściśle określonej grupy społecznej. Ludzie, którzy używają określonych produktów i potwierdzili ich przydatność czy też wysoką jakość; w reklamie prasowej taki typ postaci wykorzystuje się na przykład w celu lansowania m.in. preparatów odchudzających czy podnoszących poziom energii życiowej. W reklamie prasowej Magne-B6 przedstawione są kobiety, które stosują ten preparat od pewnego czasu („Elżbieta Wardini [...] zażywa Magne-B6 od 7 miesięcy”) i wypowiadają się na jego temat. Użytkownik jest wiarygodny, bo – jak sugeruje reklama – osobiście sprawdził działanie produktu. Gwiazdy i znane osobistości – czyli osoby przykuwające uwagę swoją sławą, popularnością – najczęściej piosenkarze, aktorzy, sportowcy. Autorytet bądź sława danej osoby ma tworzyć dobrą atmosferę wokół produktu. Niekiedy nazywa się to zapożyczaniem znaczenia. Sława, splendor czy piękno znanej osoby mają być niejako przeniesione na reklamowany produkt. Przykładem może być aktorka Krystyna Janda, która użyczyła swojej twarzy do reklamy samochodu marki Renault, czy SophiaLoren, reklamująca makaron Malma. Ludowi i popularni bohaterowie – czyli postacie mityczne, legendarne, symbolizujące ludową mądrość bądź inne pozytywne cechy. Do tej kategorii zaliczyć można także bohaterów popularnych seriali, bajek. Na tej zasadzie faun czy też duszek występuje w reklamie soku Hortex, a kopciuszek w reklamie proszku do prania E. Postacie charakterystyczne – czyli zapadające w pamięci, oryginalne osoby, które wybijają się na tle chaosu informacyjnego swoim wyglądem i zachowaniem. Może to być „gapowatość” bądź szczególna cecha wyglądu, np. szokująco długie włosy. W reklamie Mister Muscle pojawia się mężczyzna o tak niezwykłej gapowatości i niemęskim sposobie bycia, że staje się elementem przyciągającym uwagę. Modelki – czyli kobiety o idealnych kształtach, włosach, rysach, mające wspaniałe uzębienie i doskonałą cerę dzięki cudownym produktom, które reklamują: szamponom, kremom, środkom do depilacji, tuszom do rzęs itp. Np. KateMoss jest twarzą firmy Rimmel, a Claudia Schiffer firmy L’Oréal. Wyższe sfery – czyli osoby stojące wyżej w hierarchii społecznej, których styl życia może być wzorem do naśladowania, osoby mające tytuły szlacheckie, dyplomaci itp. W tej konwencji utrzymana jest reklama opon firmy Dębica. Osoby nielubiane – jest to dość przewrotny sposób reklamowania. Wykorzystuje się w nim osoby źle odbierane przez daną grupę konsumentów. Negatywny bohater reklamy, wypowiadając negatywną opinię o produkcie, paradoksalnie zwiększa zainteresowanie pożądanej część klienteli, np. w reklamie skierowanej do młodzieży mogą pojawić się przedstawiciele „zgnuśniałego” świata dorosłych (dyrektor szkoły, złośliwa ciotka), którzy nie popierają ani danego produktu, ani określonego stylu życia i przez to prowokują „bunt” młodzieży, która właśnie z powodu „starych” sięgnie po dany produkt. Ta strategia reklamowa została zastosowana m.in. kilka lat temu w reklamie soków Frugo.
Zobacz też artykuł: Jak osłabić negatywne wspomnienia? Zobacz też artykuł: Rola prasy w społeczeństwie Zobacz też artykuł: Autorytet w reklamie. Jaki ma na nas wpływ?
Fragment pochodzi z książki „W niewoli reklamy? Percepcja ukrytych przesłań reklamy prasowej” autorstwa Anny Kowal-Orczykowskiej (wydawnictwo Impuls, Kraków 2007). Publikacja za zgodą wydawcy. Bibliografia dostępna u redakcji. Kolejny fragment pochodzi z książki „Wpływ mediów. Konteksty społeczno-edukacyjne” Bogusława Dziadzi (Oficyna Wydawnicza Impuls, 2008). Publikacja za zgodą wydawcy.
Polecamy i zapraszamy do lektury. |
Wywiad z prof. Lechem Witkowskim
paź 9th
|
Jestem tu „zbuntowanym pesymistą”, bo nie ma tu żadnych gwarancji ani łatwych rozwiązań, ale bunt zawsze jest punktem wyjścia do zmiany – rozmowa z prof. Lechem Witkowskim o jego książce „Humanistyka stosowana”…
Redakcja Portalu Księgarskiego www.ksiazka.net.pl oraz Fundacja Laboratorium Kultury Książki Libroskop prezentują rozmowę-wywiad z prof. dr hab. Lechem Witkowskim, który opublikował ostatnio w Oficynie Wydawniczej „Impuls” pracę zatytułowaną Humanistyka stosowana. Wirtuozeria, pasje, inicjacje.
Gabriel Leonard Kamiński: Gdyby Pan przybliżył naszym czytelnikom, co mają rozumieć pod tytułem „Humanistyka stosowana”? Prof. Lech Witkowski: Zebrałem tu szereg tekstów pokazujących jak absurdalne i szkodliwe dla nauki jako całości jest upychanie jej w jakieś szuflady, podziały, klasyfikacje, których główną funkcją jest dostarczanie alibi na niewiedzę, na nieuctwo, na wygodę udawania, że specjalizacja oznacza zamykanie się a nie otwieranie na złożoność zjawisk i ich różnorodne naświetlenia i przekroje. Przez lata jako humanista korzystam z mojego wykształcenia matematycznego w zakresie umiejętności strukturalnego i analitycznego myślenia i zadawania krytycznych pytań. Po doktoracie i habilitacji z filozofii zostałem profesorem tytularnym nauk humanistycznych, będąc także ocenianym przez psychologów, socjologów, kulturoznawców. To dowodzi, że obecny biurokratyczny podział na nauki humanistyczne i społeczne nie ma wobec mnie zastosowania, z czego jestem dumny. To samo z przeciwstawianiem teorii i praktyki, badań podstawowych i zastosowań, historii i współczesności. Powtarzam: w książce dowodzę, że w poważnie uprawianej i traktowanej nauce czy humanistyce, w praktyce czy teorii NIE MA ALIBI na wygodną niewiedzę, które tworzą klasyfikacje a la Gowin, a wcześniej sztucznie przepchnięte przez p. Kudrycką. Zresztą te chore separatyzmy działają głębiej, bo badacze się od siebie pogardliwie często odgradzają nawet w obrębie każdej takiej szuflady. Humanistyka poważnie traktowana służy pogłębianiu refleksyjności działania i świadomości uczestnictwa w świecie społecznej praktyki i odwrotnie, z takiego świata uzyskuje ona ważne impulsy, jako oczekiwanie na pogłębianie rozumienia rozmaitych sytuacji działania i ich złożoności, przeciw pozorowi i szkodzie oraz niezdolności do autokorekty.
Gabriel Leonard Kamiński: Które motto z zamieszczonych w Pańskiej książce jest Panu najbliższe? Prof. Lech Witkowski: Najpierw czytelnik musiałby je dokładnie znać. To nie kwestia wyboru. Najkrócej mówiąc, to są trzy jednocześnie ważne tezy za Heschelem, Baumanem i Latourem: (a) świat wartości czy kultura symboliczna to gleba egzystencji, a nie jakaś nadbudowa czy naddatek zbędny w życiu, (b) skala nierozpoznanych deprywacji degraduje i deprAwuje w sposób nieuświadamiany, więc i sukcesy techniki muszą być poddane refleksyjności krytycznej, (c) zbyt płytko pojmujemy nowoczesność i stajemy się zakładnikami jej nieuświadamianych pułapek. Umiałby Pan tu coś wybrać jako jedyne czy najbliższe? TO JEST SPLOT powiązanych ze sobą przestróg i ogniw niezbędnej korekty obiegowych postaw, niszczących świat i człowieka. A niezbędne minimum tych przestróg jest znacznie większe. Twierdzę, że reforma a la Gowin uczestniczy w sankcjonowaniu na nową modłę szkodliwego “źle urządzonego” świata akademickiego badań i edukacji.
Gabriel Leonard Kamiński: Na okładce Pana książki widnieją takie podtytuły: wirtuozeria, pasje, inicjacje, a pod obrazkiem profesje społeczne versus ekologia kultury!. Czy mógłbym Pan przybliżyć nam ich znaczenie w pańskiej pracy? Prof. Lech Witkowski: Wirtuozeria wyraża troskę o mądrą praktykę, troszczącą się i dbającą o swoją jakość, która wyraża i reprezentuje sztukę działania. To odpowiedzialność za mistrzostwo działania, jako niezbędne minimum, dotyczące nie tylko artystów. Pasje wskazują na potrzebę kultywowania autentycznych zaangażowań, namiętności oddawania się jakiemuś działaniu, bez czego nie ma szans na dokonania w kulturze, edukacji i nauce. Inicjacje to typ doświadczeń głęboko zakorzeniających kulturowo, otwierających oczy, niosących przeżycia ponownych narodzin duchowych, przekształcajacych i wzbogacających, w procesie stawania się wrażliwym człowiekiem, obywatelem świata, rozumiejącym cierpienie i otwartym na inność, ale także zdolnym do wysiłku i wdzięczności za spotkanie z dokonaniami czyjejś wielkości. Typowe procesy społeczne tymczasem (np. szkoły, co pogłębia zresztą aktualna pseudo reforma) nie przywiązują wagi do tych wymiarów ludzkich działań. Mamy mnóstwo bylejakości, pozorowania odpowiedzialności czy nieudanego, zlekceważonego, uszkodzonego kontaktu z osiągnięciami kultury jako skarbnicy, której tylko nominalnie bywamy dziedzicami. Być w czymś naprawdę dobrym, przeżywać jakieś działanie jako ogniwo własnej tożsamości, wrastać głęboko w dokonania największych duchów ludzkości – to są znowu trzy ogniwa troski o człowieczeństwo (zaczynając od szans małego dziecka na rozwój, rozkwit i wzbogacanie siebie i świata swoimi dziełami). Przejście do troski o profesjonalizm społeczny widzianej w ramach tzw. ekologii kultury wymagałoby tu powiedzenia czegoś więcej o tzw. “ekologii umysłu”, co w Polsce ciągle wydaje się zbyt obcym terminem.
Gabriel Leonard Kamiński: Pisze Pan na stronie 25, iż dzięki pracom Heleny Radlińskiej i Gregory’ego Batesona popatrzył Pan na humanistykę jak na ekologię kultury. Ekologia kojarzy się wszystkim z długofalowymi działaniami chroniącymi naturę i ekosystem. Jak to odnosi się do Pańskich tez dotyczących chociażby sugestii, iż w każdym naszym działaniu zawiera się aspekt pedagogiczny?
Gabriel Leonard Kamiński: Kogo czuję się pan uczniem czy spadkobiercą. Na stronie 33 dziękuje Pan wielu osobom za „dług duchowej wdzięczności”, wymienia Pan tu m.in.: Bachelarda, Habermasa, Eriksona, Giroux, Kunderę, ale i Baumana. Z kim jest Panu najbliżej do duchowej homeostazy? Prof. Lech Witkowski: Niezdolność do wdzięczności w życiu społecznym I kulturze jest przekleństwem, wyradza się w postawy roszczeniowe, narcyzmy, brak samokrytycyzmu, zadowolenie z własnej przeciętności i nieumiejętność szukania wartościowych impulsów. Życie duchowe wymaga nasycania się treściami z wielu postaci stających się “znaczącymi innymi”, gdzie słowo “autorytet” oznacza efekty progowe z “rytów przejścia” w szerokiej palecie “dających do myślenia”. Nieustannie sobie odkrywam kolejne, nawet samego siebie każdego roku zaskakując nową przygodą intelektualną czy duchową. Pojedyncze myśli czy tezy, konkretne książki ale i całe życiowe dokonanie wielu takich postaci mogą wzbogacać, otwierać oczy, nieść wstrząs i przemianę, aż do ponownych narodzin … duchowych. Wielkim odkryciem dla mnie była też semiotyka kultury Bachtina, lektury dyskutowane na seminariach prof. Barbary Skargi, np. “Bycie i czas” Heideggera, jeszcze przed polska publikacją, ważą różne lektury Kołakowskiego, Elzenberga, Frankla, Hessego, Canettiego, Eliadego, … mógłbym tak bez końca chyba, przywołując pojedyncze tezy, które dzięki nasycaniu się cudzą mową, wzbogacają nasz język i sposób wyrażania i wzbogacania siebie. Ale sprzęgają się we mnie, jak to czuję coraz bardziej z biegiem lat, impulsy z kultury matematycznej (myślenie i analizy strukturalne), z filozofii (krytycyzm, samodzielność i wysiłek rozumienia z czujnością epistemologiczną), czy z pedagogiki (doceniania dylematów praktycznych i złożoności świata działań). W mojej biografii, mówiąc już konkretnie, zbiegają się przeżycia inicjacyjne na studiach matematycznych związane z kontaktem z Danielem Simsonem, wybitnym algebraikiem, ze wspaniałą Barbarą Skargą, kalwinką i filozofem, sprzyjającą w okresie mojego doktoratu i po nim z filozofii myśleniu i lekturom pod prąd dominujących mód, ze Zbigniewem Kwiecińskim – socjologiem edukacji, który otworzył mi w okresie habilitacyjnym przestrzeń seminaryjnego myślenia dla pedagogiki z różnych obszarów humanistyki i w ostatnich latach z rozstrzygająca była moja współpraca z Ewą Marynowicz-Hetką, umożliwiającą wgląd w tradycję I współczesność pedagogiki społecznej i pracy socjalnej. A dług wdzięczności intelektualny wyrażam pokazując efekty moich lektur w ramach prac samokształceniowych w postaci książek, zmieniających perspektywę rozumienia wielu spraw i procesów, nawet za cenę narażania się różnym lokalnym układom akademickim pilnującym swej hegemonii w utrwalonym trybie myślenia. Ostatnio prowadzę studia archiwalne nad spuścizną Bogdana Nawroczyńskiego, jednej z symboliczych postaci polskiej drogi do odzyskiwania niepodległości sprzed ponad 100 lat, z zasługami dla tworzenia zrębów edukacji I rozwoju środowisk oświatowych w Polsce.
Gabriel Leonard Kamiński: Ostatnio coraz donośniej różnego rodzaju decydenci, aż po ministra szkolnictwa wyższego mówią o zbędności humanistyki i nauk humanistycznych w procesie nauczania. Pamiętamy przecież zakusy likwidacji kulturoznawstwa jako kierunku? Jak by Pan odniósł się do tej sytuacji? Prof. Lech Witkowski: Po części już przesłanki mojej postawy w tej kwestii wyraziłem powyżej. U nas nieuctwo i niewrażliwość humanistyczna osiągnęły już takie rozmiary, że to humanistyczne barbarzyństwo (nie boję się tego terminu w tym kontekście) działa jak najeźdźca, tj stara się opanować pionowo wszystkie sfery życia społecznego i instytucji rozstrzygających o przyszłości kolejnych pokoleń. Moja „Humanistyka stosowana” pokazuje jak niezbędna jest humanistyczna wrażliwość w praktycznym działaniu jednostek i organów życia społecznego ale i jak bardzo jest ważna aby humanistyka otwierała się na jakość tego działania także we własnym interesie. Humanistyka to nie wieża z kości słoniowej izolująca od świata ale nurt refleksyjności, który wpływać może na jakoś praktyki społecznej: polityków, lekarzy, sędziów, także pojedynczych rodziców i nauczycieli. Współczesne barbarzyństwo zaczyna się gdy ktoś wie, kto to jest Lady Gaga, a nie zetknął się z wrażliwością i dylematami wpisanymi w sztuki Szekspira. Wyrazem tego są też politycy nie umiejący budować ustaw, które będą respektowały dwa przepisy konstytucyjne a nie tylko jeden im wygodny. Zabiegi pana doktora Gowina (nie mającego w swojej tożsamości pełnej inicjacji w naukę i jej etykę) służą pozornym korzyściom, same w sobie albo szkodliwe, albo jałowe albo po prostu śmieszne, że wskażę tez na przykład wymyślenia zbędności respektowania astronomii wśród rodziny nauk. Część biurokratów nauki sprzyja oczywiście tym rozmaitym sztuczkom, np. określonym mianem choroby punktozy, teraz nam grozi wyznaczanie listy wydawnictw, a nie tylko czasopism, w których publikowanie będzie się w mentalności urzędniczej i awansach liczyło. Dawanie nadmiernej władzy ministrowi poprzez wyniesionych sztucznie rektorów niczemu dobremu nie służy. Ja robię swoje, choć już administracja mojej uczelni mnie krytykowała, że pisząc grubą książkę, zamiast trzech osobno wydawanych, dostarczam im mniej punktów.
Gabriel Leonard Kamiński: Coraz częściej nauka, a mówiąc precyzyjnie wolny obieg publikacji naukowych zdominowany został przez koncern Wolters Kluwer. Jak to się ma do tzw. prawdomówności i wolności naukowej? Prof. Lech Witkowski: W każdej dyscyplinie są jakieś wiodące wydawnictwa czy czasopisma i nie ma w tym nic złego pod warunkiem, że nie idzie to w parze z monopolem czy redukcyjnym wyznaczaniem miejsc dopuszczanych do obiegu myśli. Biurokraci nie umieją się tu pilnować ograniczania własnej manipulatorskiej ingerencji, czego dowodzą ostatnie próby ministerialne u nas. Groźne jest natomiast dodatkowo i to, że się afirmuje bardziej np. artykuł w jakimś czasopiśmie, niż wieloletnie studia zwieńczone dużą monografią. Humanistyka nie może być zakładnikiem ani punktów, ani języka publikacji, ani miejsca, bo odgrywa często kulturotwórczą rolę w refleksyjnym ogarnianiu lokalnego dorobku np. historycznego. Z drugiej strony problemem pozostaje, a nawet narasta, kwestia „śmietnika” publikacyjnego, czy pozorowania dokonań, z doraźnymi i powierzchownymi tekstami, np. przy okazji konferencji i ich pokłosia w postaci rozmaitych zbiorówek. Procesy recenzyjne nie wyeliminują tego zjawiska. Debata krytyczna w niektórych dyscyplinach kuleje, nie ma przepływu myśli ani wspólnoty dociekań.
Gabriel Leonard Kamiński: Coraz częściej w różnego rodzaju opiniach wypowiadanych przez naukowców powraca ważne pytanie e etykę naukową. Coraz więcej też różnego rodzaju naukowców występuje w obronie nie prawdy, ale stanowiska koncernów, firm czy instytutów? Prof. Lech Witkowski: Dla mnie brak etyki w nauce wiąże się przede wszystkim z nierzetelnością postawy w dydaktyce i badaniach, ze zbyt małym wysiłkiem i z niepodporządkowaniem nauce własnego stylu życia codziennego i pragnień. Dążenie do władzy, do pozycji, do układów, do pieniędzy, często przekreśla szanse na bycie na serio w samokształceniu akademickim. Mnie dyscypliny pracy dla humanistyki nauczyła paradoksalnie matematyka, z troską o codzienność wysiłku na serio. Rytualizacja pozoru, jak to wyrażał Bourdieu, bywa stylem zachowań i publikacji. Sukcesy nie są często dane najlepszym, czy to w grantach badawczych, czy w nagrodach, turystyka konferencyjna bywa zabójcza, choć wielu tym żyje. Sprzedawanie wyników to zjawisko spoza minimum odpowiedzialności poznawczej. Jak podkreślał Max Weber, ”etyka wirtuozerii” wymaga niemal ascezy, na którą większości funkcjonujących w środowiskach akademickich po prostu nie stać. Sojusz ludzi słabszych dotyka niejedno grono, głosujące nierzetelnie i pilnujących nienaruszalności własnej wygody, co z czasem staje się ich normą. Aż nie da się tam wytrzymać.
Gabriel Leonard Kamiński: Odnosząc się do naszych czasów można powiedzieć, iż tak naprawdę to elita intelektualna i naukowa straciła swoją rangę opiniotwórczą i przestała być dla nas ludzi autorytetem? Czy stoimy na równi pochyłej, czy już z niej spadliśmy? Prof. Lech Witkowski: Mam wrażenie, że elity same się degradują, dopuszczają mechanizmy nie chroniące przed zaprzeczaniem powadze i misji instytucji nauki, edukacji, debaty publicznej. Umacnianie hierarchicznej pozycji rektorów uczelni wyższych przy złej jakości trybów ich wyłaniania akademickiego niczemu dobremu nie służy. Część wartościowa środowisk akademickich stroni przed uwikłaniem w mechanizmy władzy, a te selekcjonują do elitarnych ról często postaci zainteresowane karierą, pozycją, uwikłane w gry statusowe i presje na uległość. Bywa, że osiąga się pozycję bez niezbędnej inicjacji akademickiej, albo z zamaskowaniem jej ułomności, po słabych habilitacjach czy przeciągniętych na siłę procedurach. Tacy potem nie potrafią uszanować lepszych od siebie, gdy sami rozsiądą się już na stolcach. Kiedyś spłaciłem „haracz” wobec środowiska podejmując się roli dziekana i starając się dużo dobrego zrobić, ale odtąd ani mi w głowie trwonić czas na mierzenie się z praktykami wpisanymi w mechanizmy władcze i finansowe, wymuszane przez nieżyczliwe dla nauki otoczenie polityczne i nie zawsze racjonalne relacja w samym środowisku akademickim. Najlepsi trzymają się na dłuższą metę z dala od uwikłań utrudniających uprawianie nauki w trybie całkowitej swobody twórczej. Doświadczenie sprawowania władzy akademickiej jest potrzebne i wartościowe, nie może jednak dyktować tożsamości akademickiej, bo bez strat w jakości działań zwykle to się nie odbywa. Władza często rozmija się z powagą i odpowiedzialnością myślenia. Tego mnie nauczyło życie, także w realiach uniwersyteckich. Zbyt wielu rektorom, dziekanom, dyrektorom instytutów miałem okazję się przyglądać. Nie stanowią zwykle soli tej ziemi akademickiej, mimo że usiłują udowodnić coś przeciwnego.
Gabriel Leonard Kamiński: Młodzi ludzie, studiujący w dzisiejszych czasach obserwują, że tak naprawdę nie idą studiować lecz idą do nowej szkoły wyższej realizować kolejny program. Gdzie w tych czasach, kiedy szkolnictwo podlega upolitycznieniu młody student, naukowiec ma miejsce na własny rozwój tak intelektualny jak i duchowy? Prof. Lech Witkowski: Nie mieszajmy do wszystkiego upolitycznienia, bo mechanizmy są głębsze. Raczej od przedszkola nikt nie mobilizuje do bycia w czymś dobrym, a troska o własny rozwój o szukanie wartościowej drogi, impulsów i szans spotkania z najlepszymi nie należy do wyposażenia socjalizacyjnego tak z winy rodziców, nauczycieli i szkół, jak i rówieśników i mechanizmów robienia kariery, przynajmniej u nas. Zamiast wyścigu szczurów widzę często miny lisków, myszek, w porywach hien, które szukają okazji bez wysiłku, na skróty, z narcystyczną wyższością i postawą roszczeniową. Skoro już tyle razy się udało… Jeśli pamiętać definicję „człowieka przebudzonego” za Hermannem Hesse, laureatem Nagrody Nobla 1946 roku jako tego, kto „szuka drogi do siebie”, to system edukacji, socjalizacji, awansu społecznego nie sprzyja przebudzeniom, bo musiałby gratyfikować wysiłek, oryginalność, niezawisłość, pasje i zaangażowania twórcze, a nie zachowania stadne. Młodzi szybko w trybie lunatyków podłączają się pod lokalne mechanizmy i układy, wiozą się, uzależniają, licząc na łatwe gratyfikacje, widząc czego świat rzekomo „normalny” od nich oczekuje. Ale Pan ma rację, w najszerszym uwikłaniu rządzi patologia politycznych wzorców w instytucjach życia społecznego, okresowo narzucająca uległość i bezwzględność rywalizacji według … najgorszych wzorców i postaci chwilowo u władzy. To powtarza się nieustannie.
Gabriel Leonard Kamiński: Ostatnio kolega z mojej uczelni uniwersyteckiej napisał artykuł do niemieckiej prasy naukowej i usłyszał, że musi zapłacić za publikację 450 Euro? (w to wliczona była korekta tłumaczenia na język niemiecki). Po drugie, termin oczekiwania to przeszło rok? Czy ta sytuacja całkowicie nie wypacza kwestii obiegu prac naukowych? Przecież po tym roku może się okazać, iż jego artykuł jest np. nieaktualny, bo wiedza z jego dziedziny zaczęła rozwijać się w zupełnie innym kierunku? Czy Pan też spotkał się z taką sytuacją? Prof. Lech Witkowski: W latach 70., gdy jeszcze studiowałem, ten mechanizm już był znany, ale matematycy radzili sobie z nim tzw. preprintami, krążącymi między specjalistami zanim procedura wydawnicza się dopełniła, zwykle rzetelna i zmuszająca do korekt. Wartościowe prace nie dezaktualizują się tak szybko, choc czasem “pociąg” w jakimś temacie może już odjechać, jak się nie uczestniczy w rozwijaniu danego obszaru. W dyscyplinach akademickich zwykle nie ma “jednego kierunku” badań, nikt nie zabroni podejmowania wysiłku w tematach niepopularnych czy niemodnych. Można iść pod prąd, o ile potrafi się udokumentować jakieś znaczące wyniki. Teraz pojawiły się inicjatywy, gdzie samo opłacenie się daje możliwość druku, ale to jest rodzaj kłusownictwa na rynku publikacji akademickich i ulega krytycznemu rozpoznaniu i odrzuceniu. Już sie ośmieszają ci, co swój status usiłują definiować przez kupienie miejsca w tomie w złotej oprawie, ogłaszającym, że to np. “Najwybitniejsze postaci na świecie” czy w danym obszarze. Nie wszędzie też publikowanie może liczyć się w dorobku, gdy procedury recenzyjne są iluzoryczne, ale nauka musi sama się z takich praktyk żerowania na niej oczyszczać, a nie czekać na dyktat biurokratów szczebla ministerialnego. Bo to także patologia.
Gabriel Leonard Kamiński: Ostatnio często przewija się w mediach temat „wdrażanie ludzi do uczestnictwa w kulturze”. W czasach mojej młodości chłonąłem wszystko co w działo się wartościowego w dziedzinie kultury: teatr, film, Dyskusyjne Kluby Filmowe, spotkania, wystawy. Jak czytam wymaga to uruchomienia od nas „pamięci symbolicznej”. Czyżby znaczyło to, iż bezrefleksyjne życie toczone pod dyktat telewizji, sieci internetowych, telefonicznych – aplikacje zabijają w nas naszą wrodzoną pamięć kulturową? I czy jest z tej sytuacji jakieś wyjście? Prof. Lech Witkowski: Nie wiem, czy tu mowa o „wrodzonej” pamięci czy nie raczej – niezależnie od idei archetypów – chodzi o zwrócenie uwagi na świat nieustannie rozwijający się, w którym i arcydzieła mogą stać się obiektami niemymi kulturowo, nic nie mówiącymi tym, którzy z tak pojmowanej kultury się wydziedziczyli, są wykorzenieni. Barbarzyństwo kojarzenia edukacji z przygotowaniem do rynku pracy i ról zawodowych jest związane właśnie z zapominaniem, że musimy się przygotowywać do nadawania sensu własnemu życiu, gdy role zawodowe już nie wystarczą, gdzie czyha samotność, pustka, depresja, rozpacz, jałowość aż po odruchy samobójcze i zagłuszanie siebie samego używkami, lub ratuje uczestnictwo w jakimś obłędzie destrukcji i nienawiści, czego skala nieustannie rośnie. Złożoność świata wymaga przywracania zdolności do refleksyjnego odnoszenia się do siebie i do innych, do własnej sytuacji, zadań i zachowań serwowanych przez instytucje władzy. Bez głębszego sprzęgania życia codziennego i duchowości, zdolności do myślenia jako refleksji krytycznej i otwierania horyzontu znaczeń, będziemy skazani na durnych polityków, nie dość wrażliwych lekarzy czy sędziów, sami nie będziemy rodzicami sprzyjającymi rozwojowi własnych dzieci i troszczącymi się o szanse i los przyszłych pokoleń. Cywilizacja będzie chyliła się ku upadkowi, zważywszy na zanieczyszczenia środowiska, narastające morze nienawiści i potężne środki destrukcji. „Humanistyka stosowana” jest jednym z takich tropów, dających do myślenia, stawiających na tytułowe kategorie, odsłaniających konieczność ekologicznego myślenia o umysłowości ludzkiej i szansach kultury. Tego się nauczyłem przez niemal już 45 lat pracy akademickiej. I przekazuję to w książkach i w wykładach dla studentów.
Gabriel Leonard Kamiński: Gdyby mógł Pan streścić w paru zdaniach przesłanie swojej pracy, to jakby Pan to ujął? I czy mamy szansę w tych czasach na odbudowanie wiedzy i relacji międzyludzkich bez których nie mamy możliwości realizacji społeczeństwa otwartego na „interes poznawczy”? Prof. Lech Witkowski: Trzeba skończyć z szaleństwem wygodnych, dominujących przeciwstawień, separujących od siebie bieguny postaw ludzkich, wymagające zespalania i wzajemnych sprzężeń zwrotnych, takich jak: historia, współczesność, teoria, praktyka, nowoczesność, tradycja, myślenie, działanie, nauka, humanistyka, ścisłość, twórczość, procedury, wolność, dyscyplina, autorytet … Trzeba zmienić nawyki, przeorganizować instytucje, zrozumieć jak sami sobie szkodzimy, jak źle urządzamy świat i nie rozpoznajemy zagrożeń na dziś i dla przyszłych pokoleń. Szanse ciągle są, jednak bez troski o wirtuozerię, pasje i inicjacje kulturowe i edukacyjne będą powstawały tylko zadowolone z siebie namiastki człowieka, coraz mniej empatyczne, mniej zainteresowane własnym rozwojem i myśleniem o przyszłości, która dzieje się już na naszych oczach z coraz większym przyspieszeniem. Jestem tu „zbuntowanym pesymistą”, bo nie ma tu żadnych gwarancji ani łatwych rozwiązań, ale bunt zawsze jest punktem wyjścia do zmiany. O tym rozmawiam z moimi studentami i o tym piszę książki, jak „Humanistyka stosowana”. Zapraszając do współmyślenia, bo nikt tego stanu rzeczy w pojedynkę nie zmieni, ani nie da klucza. Nie ma czarodziejskiej różyczki.
źródło: https://ksiazka.net.pl/rozmowa-z-prof-lechem-witkowskim-o-jego-ksiazce-humanistyka-stosowana
Polecamy: https://www.impulsoficyna.com.pl/aktualnosci/wywiad-z-prof-lechem-witkowskim,1385.html |
Recenzja publikacji prof. Lecha Witkowskiego
wrz 28th
|
Profesje społeczne versus ekologia kultury
Kwartalnik „Ekologia” (Polska Izba Ekologii) opublikował w numerze 3/87/2018 (s. 36-38) tekst dr hab. Małgorzaty Kaliszewskiej dotyczący problematyki poruszanej przez prof. Lecha Witkowskiego w jego publikacjach (m.in.: „Humanistyka stosowana”, „Versus”, „Przełom dwoistości w pedagogice polskiej”), o tradycji i nowoczesności dyskursów ekologicznych w humanistyce. Tekst odnosi się m. innymi do ostatniej książki czytającej spuściznę Heleny Radlińskiej w kontekście „krytycznej ekologii idei, umysłu i wychowania”. Zapraszamy! W literaturze przedmiotu znajdujemy wiele opisów profesji społecznych wraz z wymaganiami, które stawia przed nimi współczesny świat. Warto więc rozważyć je także w kontekście ekologicznym, aktualnym i przyszłościowym, wymagającym przewartościowania dotychczasowego myślenia o sobie, świecie i zawodzie, który ma być częścią naszego życia.
Opisy tropów profesji społecznych warte są wyeksponowania w treści książki oraz bliższego poznania z dwóch powodów. Po pierwsze, istnieje w świecie od lat 60. XX w. nowy dyskurs dotyczący profesji (s. 278), gdzie ukazuje się wizja dwoistości strukturalnej w działaniu profesjonalnym. Pojawiają się dwoiste ujęcia/opisy profesjonalisty: jako naukowego eksperta i jako osoby posiadającej kompetencję rozumienia i działania, wykorzystywaną do konkretnych przypadków. Powoli na miejsce profesjonalizmu eksperckiego wchodzi więc „profesjonalizm oświecony przez hermeneutykę”, dzięki czemu, zdaniem badaczy, fachowa wiedza naukowa jest skuteczna i może być wykorzystywana Dzieło Lecha Witkowskiego, który powołuje się na takich wielkich badaczy jak m.in. Sigmund Freud, Robert K. Merton, Paul Fustier, Erik H. Erikson, Jürgen Habermas, Zygmunt Bauman, ponadto Jean-Maria Barbier i Max Weber mieści się w tym nowym nurcie podejścia do profesjonalizmu i rozwija to zagadnienie. Wątki takie znajdujemy też u Ewy Marynowicz-Hetki w podręczniku do pedagogiki społecznej, gdzie z kolei autorka powołuje się m.in. na Marca Henry’ego Souleta. Po drugie, w pisarstwie Witkowskiego pojawia się też idea zarządzania humanistycznego, będąca konsekwencją opisanych wcześniej zjawisk (tu ważne studium Tomasza Szkudlarka na ten temat),idea coraz częściej rozwijana w obszarze teorii zarządzania instytucjami w kierunku dostrzegania wartości ludzkich, etycznych w podejmowaniu decyzji profesjonalnych także w instytucjach społecznych (pedagogicznych). Podkreślanie i propagowanie tego faktu w edukacji i szkoleniach może wnieść pozytywne zmiany do praktyki humanistycznego zarządzania tymi instytucjami, upowszechnić model homo disoeconomcus (s. 278). Książka obejmuje ponadto zagadnienia z innych kręgów zainteresowań autora, obok profesjonalizmu pedagogicznego i wspomnianego zarządzania humanistycznego znajdziemy tropy filozofii edukacji i pedagogiki ogólnej (s. 26). Autor pragnie, by te wspólnie zarysowane wątki przyniosły „zysk symboliczny”, jakim byłby efekt autorskich wieloletnich prac badawczych (s. 27). A występujące w nich wątki „pracują”, zastosowane w innych, jako narzędzia interpretacyjne (s. 276). Jest to ważne tak dla uczelni, prowadzących kształcenie w tych zawodach, jak i przyszłych pracodawców dzisiejszych studentów. Oparciem dla wywodów będzie najnowsza książka Lecha Witkowskiego, który nie boi się tematów trudnych, i tropi miejsca oraz kategorie mało jeszcze rozpoznawalne a „wrażliwe”. Tematy podjęte w niej przez autora – filozofa, kulturoznawcę i pedagoga, twórcę wielu obszernych opracowań związanych z humanistyką i pedagogiką – to dawne a znaczące tropy, a zarazem nadal jeszcze dla wielu odbiorców nowe kategorie w obszarze pedagogiki i pracy socjalnej. Jest to więc interesujące studium na styku teorii z praktyką. Zdaniem autora „motywy w nich ulokowane powracają, powtarzane, jak gdyby miały tym sposobem nabrać nowego znaczenia, a przede wszystkim zostać dostrzeżone, usłyszane, potraktowane na serio (…)” (s. 232). Jeszcze kilka słów na temat paradygmatu dwoistości, który znajdziemy we wszystkich nieomal książkach tego autora jako narzędzie, a zarazem podstawowy trop dla rozumienia wieloznaczności świata i kondycji ludzkiej, także w kontekście ekologicznym. Według Witkowskiego dwoistość to: „podstawowa cecha strukturalna typowej w sytuacjach edukacyjnych, kojarzona z dwubiegunowością, dynamicznym sprzężeniem między korelatami nietraktowanymi jako sztywne człony opozycji, niebędące więc hipostazami, z napięciem między zantagonizowanymi, ale integralnie powiązanymi nastawieniami, wymagająca oscylowania w obrębie par zaprzeczających sobie norm i kontrnorm, wymagająca kojarzenia z ideą coincidentia oppositorum, ambiwalencją czy różnojednią, daje się zrekonstruować w wielu polskich koncepcjach pedagogicznych (…)”. Funkcjonuje obok takich kategorii jak ambiwalencja, dualizm, oscylacje, napięcia, wyrażających te stany niepewności, rozdarcia, tymczasowości. Autor twierdzi, iż „pedagogika, dzięki odsłonięciu nienazwanego zwykle wymiaru dwoistego czy dwoistości, jako podstawowej cechy wszystkich jej odniesień i przedmiotów analiz (w tym pojęć) osiągnęła możliwość bycia dyscypliną dojrzałą do tego, by o jej możliwości dyskursu i badań można było mówić, pokazując typ złożoności, któremu wreszcie potrafi sprostać”.
Inni autorzy również dostrzegają tę specyfikę profesji społecznych oraz ich dwoisty charakter, wskazując, iż profesjonalista np. „musi w działaniu przezwyciężyć napięcie między wiedzą a niewiedzą”, równocześnie operować wiedzą teoretyczną i rozumieniem konkretnego przypadku, podczas gdy „oba te komponenty stoją względem siebie w sprzeczności, której nie da się usunąć”. Profesjonalista w krytycznej refleksji stale musi rozważać proces interakcji z klientem, by próbować kształtować dobrą równowagę między dystansem a bliskością wobec klienta. Istnieje ponadto szereg paradoksów, których nie da się usunąć ani obejść, trzeba je sobie uświadomić i każdorazowo się z nimi konfrontować. Dochodzimy wreszcie do tropów ekologicznych, słusznie eksponowanych w tytułach wcześniejszych prac autora, dla zwrócenia uwagi na ich aktualność i „pulsowanie” w edukacji na wszystkich szczeblach, by poznać ich znaczenie dla profesji społecznych. Jak już wspomniano, ekologię współcześnie należy rozumieć szerzej niż dotąd, nie tylko jako ochronę zasobów przyrody, ale jako nową filozofię, pedagogikę i praktykę społeczną17. Autor wyznaje, iż „sprzęganie narracji humanistycznej w naukach społecznych z perspektywą ‘ekologii umysłu’ stało się w (jego) rozwoju intelektualnym ostatnich lat istotnym przeżyciem inicjacyjnym” (s. 627) i doprowadziło do przebudzenia nowej wrażliwości, o czym pisał też w artykułach na łamach „Ekologii”. Znaczące było tu także spotkanie z teoriami Gregory’ego Batesona18 i jego ideą „podwójnego wiązania”, stanowiącej zdaniem Witkowskiego kierunek rozwoju cybernetycznego Batesona, gdzie „ważą konteksty antropologiczne z jednej strony, a psychiatryczne z drugiej”. To dwa przełomy, wskazuje Witkowski. Przełom dwoistości i drugi, upominający się o „dostrzeganie uwewnętrznianych i przetwarzanych, zwrotnych sprzężeń zewnętrznych, który da się określić jako przełom ekologiczny, w sensie strategii refleksji humanistycznej odsłaniającej wzajemne uwarunkowania i uwikłania wpływu tam, gdzie widziano odrębne światy dyscyplinarne czy jednokierunkowości determinacji. Oba te procesy wymagają dostrzeżenia i zastosowania łącznie w ich powiązaniu wzajemnym, czego zwieńczeniem jest ‘ekologia umysłu’ jako dwoista strategia analizowania komunikacji społecznej przez Gregory’ego Batesona”. Autor stwierdza, że te poszukiwania zamysłu nowej postaci ekologii odbywały się w trzech odsłonach, które teraz w najnowszej książce organizują treści na ten temat (s. 627).
Zapleczem „ekologii umysłu” w Polsce jest nie tylko za mało znana i doceniona do tej pory książka Gregory’ego Batesona, ale kilkutomowy już dorobek Sympozjów Batesonowskich, o których informowano również na łamach „Ekologii”. Dalej można mówić o „ekologii kultury” i „kulturze ekologii” (s. 643), a co za tym idzie o nowej postaci „ekologii w myśleniu i działaniu” (s. 649), „nowej strategii poznawczej” (s. 651), o „nowym poziomie uczenia się” (s. 653). Autor postuluje „inspirowanie nowego postrzegania świata w edukacji poprzez media i nowe instytucje społeczne. Pytania terapeutyczne i pedagogiczne wymagają uzupełnienia o nową generację trosk, także poza typowe mechanizmy obronne, spontaniczne i nie dość refleksyjne. Nagłaśniane zaczyna być niewygodne pytanie w sprawie zrównoważonego rozwoju – o to, jaką liczbę ludności Ziemia jeszcze udźwignie i wyżywi? Praktyka twórczej improwizacji niesie pozytywy, ale i wpisana jest w nieuświadamiane zagrożenia. Zachowania po omacku stają się źródłem nowych. Ciągle wypuszczamy złego dżina z butelki. Powtórzę na koniec: ekologia sfery duchowej staje się nakazem chwili!” (s. 657). Z tych humanistycznych postulatów i alarmistycznych w tonie konkluzji rodzą się pytania dla praktyki profesji społecznych w nurcie humanistycznym, w tym – osobno, co autor podkreślił w przywołanej wypowiedzi – dla zmian w funkcjonowaniu instytucji kultury i zarządzania nimi. Wagę „zanurzenia w kulturze” ukazuje nawet okładka książki, przedstawiająca puste, choć piękne i bogate sale przybytków kultury, jakby zastygłe ze swoimi propozycjami w oczekiwaniu na ich odkrycie, na przebudzenie przyszłej publiczności i jej wewnętrzną przemianę. W odniesieniu do środowiska nauki punktem wyjścia do myślenia o ekologii „jest spojrzenie na nie przez pryzmat relacji i interakcji między dyscyplinami badawczymi (czy związanymi z nimi praktykami dydaktycznymi), a tym bardziej w sferach zastosowań i koordynacji specjalistycznych działań” (s. 638). W stosunku do dydaktyki akademickiej ekologia umysłu wymaga „przełamywania dydaktyki poprzez epistemologie wzbogacające środki oddziaływania i poszukiwania refleksyjności, zanikającej w przestrzeni pośpiechu, rytualizacji pozoru, zastępowania jakości banalnymi prezentacjami i doraźnym parametryzowaniem” (s. 640). Autor zaznacza, że „redukowanie funkcji edukacji do nieomal przysposobienia zawodowego niszczy niezbędne minimum ekologii kultury, czemu przeciwstawianie jawi się jako być albo nie być dla przyszłych pokoleń”. Dodajmy, iż Ewa Marynowicz-Hetka, wybitna specjalistka od pedagogiki społecznej, już dawno stwierdziła wartość współmyślenia pedagogiki i filozofii, gdyż z perspektywy filozoficznej oddalenia dyscyplinarnego „lepiej są widoczne zagrożenia, wynikające z rozwijających się mechanizmów społecznych. Współmyślenie pedagogiczno-filozoficzne uwrażliwia na te zjawiska, na przykład na konsekwencje neoliberalnego kontekstu społecznego i ekonomicznego, z którymi pedagogika społeczna styka się na polu praktyki”. Model myślenia kompleksowego „wyrażany np. w paradygmacie zintegrowanym analizy działania, jest pewną propozycją zorientowaną przeciw fragmentaryczności myślenia i działania, w kierunku integracji humanistyki”. Witkowski zwraca uwagę, że rozumienie metafor pozwala przełamać wizję człowieka jednoznacznego; wymaga zakorzenienia myślenia w symboliczności, odkrywania dziedzictwa metafor. „Użycie metafory wymaga umiejętności symbolizowania, a rozumienie metafory zależy od zanurzenia w środowisko znaczeń, wymagających twórczej pamięci symbolicznej” (s. 640). Stąd można wysnuć szereg postulatów dla edukacji wszystkich szczebli, poszerzających perspektywy myślenia dzięki kontaktom z różnymi tekstami kultury, także z poezją, tworzących zalążki „ekologii umysłu”. Ekologicznego charakteru nabiera dbałość, by kampusy akademickie otoczone były zielenią, stwarzającą możliwość jedności człowieka z naturą (s. 644). Można dodać, iż ten postulat dotyczy wszelkich instytucji edukacyjnych. Już na początku XX w., w czasach mody na naturyzm jako źródło zdrowia, dbałość o kontakt uczniów z naturą leżała u podstaw projektowania budownictwa szkolnego o walorach zdrowotnych, organizacji osiedli szkolnych za miastem, szkół z rozsuwanymi ścianami, idei zielonych i zimowych szkół, gdyż doceniano zdrowotne i wychowawcze walory edukacji poza ławką szkolną, w warunkach naturalnych25. Dzisiaj pojawiają się leśne przedszkola, odżywa „puszczaństwo” i idee harcerskie, warto, by nie stało się to tylko krótkotrwałą modą, a stylem życia i nauki współczesnego człowieka. Jeśli spojrzeć na związek ekologii z kulturą, to potrzebna jest – pisze Witkowski – nowa praktyka kulturowa postrzegana jako norma. Chodzi o to, by „obecność przyrody i symboliczne jej przetwarzanie stały się integralnymi składnikami biografii intelektualnych”.
W odniesieniu do instytucji kultury, myśląc o ekologii sztuki w przestrzeni ekologii miasta, postuluje się transdyscyplinarność przygotowania profesjonalnego np. kuratorów wystaw, dla poszukiwania nowych form funkcjonowania tych instytucji, w trosce o mobilizowanie do uczestnictwa w kulturze, o oddziaływanie na umysł i wyobraźnię „bez dominacji, a z dozą wzbogacającej inspiracji” (s. 641). Instytucje „wpisane w bardzo poszufladkowane przestrzennie zakresy działania”, jak to nazywa Witkowski, wymagają nowych programów o charakterze interdyscyplinarnym (s. 645). Okrojone, wąskie specjalistycznie są też wszelkie podręczniki, które nie sprzyjają całościowemu widzeniu środowiska człowieka (s. 645). Autor postuluje również poszerzanie potencjału językowego narracji społecznych, by metafory pobudzały wyobraźnię i stały się zalążkiem nowego myślenia, pozwalały odsłaniać znaczenia „zamazane czy zasłonięte przez redukcyjne praktyki kulturowe” (s. 653).
Ekologia umysłu „musi szczególną uwagę zwracać na minimum energii niezbędnej dla równoważenia lęków, poczucia zagrożenia czy niepewności, mogących degradować przeżywające je osoby, a także skłaniać do zdegradowanych i degradujących odruchów oraz całych mechanizmów obronnych, pełnych agresji albo rezygnacji, niszczących wokół siebie jakość życia” (s. 645). Zdaniem autora „niezbędne staje się inspirowanie nowego postrzegania świata w edukacji poprzez media i nowe instytucje społeczne” (s. 657). Podsumowując te rozważania na temat profesji społecznych i ich związku z „ekologią umysłu” i „ekologią kultury” musimy dostrzec potrzebę zmian nie tylko w kształceniu pedagogów, wychowawców i pracowników socjalnych. Nawet wąskie programowo kształcenie w szkołach zawodowych nie może być pozbawione perspektywy ekologicznej w edukacji instytucjonalnej i w samokształceniu, prowadzącym do zmiany myślenia młodego pokolenia, co zdaje się powoli już dociera do młodzieży. „Ekologia umysłu”, szukanie nowych sensów pod obiegowymi znaczeniami, degradującymi głębsze pokłady myśli (s. 653), wymuszana jest więc poniekąd przez istniejącą rzeczywistość. Trzeba tę nową wrażliwość spożytkować w interesie indywidualnym i społecznym, wreszcie – globalnym. Czas uwzględniać szeroko rozumiane, interdyscyplinarne treści ekologiczne w programach kształcenia na wszystkich szczeblach, podczas doskonalenia zawodowego oraz w budowaniu indywidualnego stylu życia, opartego na czujności i wrażliwości oraz postrzeganiu natury jako części osobistego świata życia. Wydaje się, że najtrudniej zmieniać istniejącą praktykę w zawodach społecznych, próżno bowiem liczyć na zmiany systemowe, na zmiany w elitach władzy. Należałoby ufać, iż „ekologia umysłu” indywidualnych, samotnych w swoim działaniu ludzi wyda owoce, które mogą stać się zaczynem nowej praktyki.
dr hab. Małgorzata Kaliszewska
Kwartalnik Ekologia nr 3/87/2018 (http://www.pie.pl/ekologia.html) źródło: https://www.impulsoficyna.com.pl/aktualnosci/ekologia-i-lech-witkowski,1383.html |
.png)
.png)
Profesor Bogusław Śliwerski o edukacji alternatywnej
wrz 5th
| Warto zmieniać sposób myślenia o edukacji Edukacja alternatywna – przeciwieństwo tradycyjnej szkoły? Nauka nie ma problemu z analizą istoty edukacji alternatywnej. Geneza alternatyw edukacyjnych jest niezależna od uwarunkowań terytorialnych, politycznych, społecznych i gospodarczych. Nie istnieje żadne „obiektywne” kryterium przynależności do nurtu edukacji alternatywnej, gdyż wiąże się ona z samorealizacją twórczego pedagoga lub z subiektywnym wyborem i poczuciem przynależności do szkoły, reformatora poprzez uczestnictwo i tworzenie odmiennych od powszechnie dominujących modeli kształcenia – tekst naszego eksperta, prof. Bogusława Śliwerskiego.
Uniwersytet Łódzki publikuje komentarze do najważniejszych odkryć, spraw, problemów czy wyników badań nauczycieli akademickich. Dzięki temu wiele dowiaduję się o tym, czym zajmują się koleżanki czy koledzy profesorowie z innych wydziałów UŁ, a nawet z mojego własnego – Wydziału Nauk o Wychowaniu. Tak bowiem jest w naszym profesjonalnym i społecznym życiu, że nie zawsze mamy czas i możliwość poznania innych, zajrzenia do ich laboratoriów, publikacji czy wysłuchania ich w czasie konferencji naukowych. Z tym większą więc przyjemnością przyjąłem zaproszenie rzecznika prasowego Uniwersytetu Łódzkiego – Pawła Śpiechowicza do zarejestrowania własnego stanowiska na temat edukacji alternatywnej, skoro weszliśmy w kolejny rok szkolny. Od 1990 roku stanowimy na Wydziale Nauk o Wychowaniu środowisko naukowo-badawcze i oświatowe zorientowane na zmianę paradygmatu badań edukacyjnych oraz szeroko rozumianej praktyki szkolnej. To tu zaczął się cykl międzynarodowych konferencji poświęconych edukacji alternatywnej na świecie oraz dokonań polskich nauczycieli i uczonych w tym zakresie. Podejmowane inicjatywy, eksperymenty i badania w zakresie alternatyw edukacyjnych kontynuowałem w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie, współorganizowałem partnerską debatę z naukowcami Wydziału Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu i nadal dzielę się nowymi projektami alternatywnej edukacji z uczonymi w Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie oraz środowiskiem akademickim macierzystej Uczelni. Za nami i przed nami setki znakomitych rozpraw, nagradzanych monografii naukowych, artykułów i spotkań z innowatorami pedagogicznymi w kraju oraz poza jego granicami. Pedagodzy szczególnie, ale i przedstawiciele pozostałych nauk, w ramach których kształcą także kandydatów do ról nauczycielskich, wychowawczych, opiekuńczych, resocjalizacyjnych czy terapeutycznych mogą zastanowić się nad tym, czy stają się aktorami odtwarzającymi napisany im przez Ministerstwo Edukacji Narodowej scenariusz roli, czy może uwzględniając to, co jest wspólne i konieczne w edukacji ogólnopolskiej, zamierzają jednak być bardziej autorami własnej pedagogii, twórcami promieniującymi własną osobowością, doświadczeniem, mądrością i wolnością. Komentarz prof. Bogusława Śliwerskiego jest zarazem apelem o to, byśmy mimo centralistycznych reform w strategii „top-down”, nie zapominali o tym, że szkoła nie jest dla żadnej władzy, ale jest dla dzieci i młodzieży, a na nas spoczywa odpowiedzialność, by była INNOŚCIĄ, HUMANISTYCZNĄ ALTERNATYWĄ, przestrzenią transformatywnego oporu w edukacji.
Zachęcamy do odwiedzenia strony Uniwersytetu Łódzkiego: KOMENTARZE |
WYKŁAD AKADEMICKI – Aleksander Nalaskowski
cze 15th
Aleksander Nalaskowski o nauce z drugiej strony lustra
Po ponad dwudziestu latach powróciła idea wydawania w tej Oficynie wykładów akademickich. Niejako obok, serii pod patronatem KNP PAN, którą mam zaszczy redagować, pojawia się z inicjatywy autora – Aleksandra Nalaskowskiego książka, która – jak wskazuje w podtytule – jest jeszcze nigdy i nigdzie niewygłoszonym wykładem akademickim.
Tym większa to radość dla czytelników wielbiących charakterystyczną dla tego pedagoga eseistyczną narrację o głębokim znaczeniu dla nauki i praktyki. Doskonale rozumiem Autora, który nigdy nie pisał swoich rozpraw do „szuflady”, na stopień czy dla awansu, gdyż zawsze chciał przekazać nauczycielom i kandydatom do pedagogicznej profesji, jak ważne jest kierowanie się we własnych oddziaływaniach na innych mądrością nie tylko życiową, ale i naukową.
Jedyne, co po raz pierwszy pojawiło się u tego Autora, to pluralistyczna narracja – „…-śmy”. tak jakby chciał po raz pierwszy – bo przecież dotychczas pisał w pierwszej osobie – niejako ukryć się za ekspertami z innych dziedzin nauk. Odwołuje się do wybitnego filozofa Kazimierza Twardowskiego, który uważał, że najbardziej odpowiednią dla wykładu formą jest pluralis modestiae, mylnie utożsamiane z pluralis majestatis, gdyż tylko patrzeć, jak stanie się ona usprawiedliwieniem dla osób nie posiadających tak interdyscyplinarnych studiów, wykształcenia i badań jak A. Nalaskowski. Na nic zdają się tysiące publikacji, setki wydawanych corocznie monografii naukowych, skoro po tylu latach wolnego od cenzury dostępu do wiedzy naukowej trzeba powracać do źródeł. Jak pisze Nalaskowski:
Przedstawiony wykład jest wyrazem woli powrotu do zagadnień i obszarów podstawowych dla pedagogiki, do powolnego namysłu nad jej filozoficznymi i logicznymi źródłami. To jak „powrót do domu” po wieloletniej wędrówce w dorożce naukowego eseju i niemal literackiej narracji Autora. To również reakcja na upowszechniającą się „pedagogikę poboczy”, pedagogikę tak niekiedy egzotyczną, że aż marginalną dla paradygmatu tej nauki.
Fascynująca są w treści tej pracy wątki naukoznawcze, odnoszące się do znanych pedagogowi rozpraw, które przyszło mu recenzować. Teraz, niejako przy okazji (bo nie na marginesie), z pozycji metodologicznej i odroczonej temporalnie profesor formułuje uwagi krytyczne, którymi wprawdzie młodzi się nie przejmą, ale może recenzenci ich publikacji już tak.
Zapewne niektórzy będą mieli niedosyt, bo skoro autor formułuje niektóre swoje sądy dość autorytatywnie, to mogą – w świetle nieznanych czy nie przytaczanych przez niego źródeł – podawać je w wątpliwość np. akapit dotyczący modeli definicyjnych w naukach społecznych i humanistycznych. Sądy Nalaskowskiego są jednak błyskotliwe i miejscami zaskakujące, gdyż w obrębie wykorzystanej metafory czynią narrację wiarygodną, trudną do podważenia. Jest logicznym wykładem nie z fizyki czy matematyki, ale pedagogiki.
W istocie, jak zwykle genialnie wizualizuje to, co jest explicite w podręcznikach z metodologii badań naukowych, ale uporczywie niezrozumiane, niedoczytane, a przez to i źle zastosowane. Kiedy obrazuje modele nieporównywalnych ze sobą rzeczy kwituje to słuszną uwagą, że ma miejsce w rozprawach z socjologii, pedagogiki, psychologii, etc. Błąd łączenia ze sobą dwóch czy nawet więcej różnych przedstawień jakoby mających składać się w integralną całość. To jakby dodawanie metrów do sekund aby wyszło w metrach na sekundę.
Nalaskowski demistyfikuje pozorowanie naukowości w prezentowaniu przez humanistów czy tych z nauk społecznych danych statystycznych na wykresach jedno i dwuwymiarowych. Upomina się o kategorię czasu wśród badanych przez nas zmiennych, ale ten – jak wiadomo – jest możliwy do uwzględnienia w badaniach longitudinalnych, eksperymentach i action research. W pozostałych metodach jest celowo nieobecną zmienną właśnie z powodu braku czasu na jej uwzględnienie.
Znakomicie krytykuje autorów różnych wykresów i schematów za bezmyślność i nieuzasadnione uproszczenia np. model uwzględniający wybrane aspekty determinowania rodziny (Strzałki są jednakowe i mają jednakowy dośrodkowy kierunek. Model wydaje się być zrozumiały, ale gdy przyjrzymy mu się z punktu widzenia czasu, to okaże się, że czas oddziaływania szkoły jest równy czasowi oddziaływania innych (długość wektorów). Czy w istocie tak jest? Czy nie jest to zbytnie uproszczenie?)
Stymulacje w relacjach społecznych i intrapersonalnych, globalnych i mikrośrodowiskowych są różnego rodzaju. Natężenia, zakresu, głębi przenikania czy uruchamiania zdarzeń i zjawisk nie uchwyci żaden model, a co dopiero badacz. To, że ktoś ilustruje coś jako ulegające „zmasowanemu atakowi”, nie oznacza, że ma to miejsce. Zastosowanie praw fizyki do imponderabiliów jest – moim zdaniem – metaforyczną próbą unaocznienia badaczom, czego nie są w stanie empirycznie uchwycić, toteż nie pozostaje im nic innego, jak bawić się lepiej opracowanymi grafikami, wizualizacjami, bo przynajmniej będzie to wyglądać bardziej naukowo.
Po kilkunastu stronach przekonywania nas do zasadności innego sposobu prezentowania danych modelowych czy statystycznych Nalaskowski stwierdza: „Wszystkie czynniki społeczne, które zamierzamy ująć jako zmienne są w ciągłym ruchu jako takie i wobec siebie nawzajem, układają się w niezwykle skomplikowane konstelacje i układy, których próba uproszczenia może zaowocować jedynie domniemanym, a zawsze powierzchownym obrazem. Każdy z nich w indywidualnym położeniu może wywoływać zmiany o zupełnie innej skuteczności i sile odkształcania. (…) Dlatego z dużym dystansem należy patrzeć na wiele korelacji i stanowione za ich pomocą wnioski i twierdzenia.
(…) Badając życie społeczne sporządzamy niejako własną przestrzeń trójwymiarową i wkładamy do niej wyłącznie wybrane elementy pozostałe pozostawiając bez zainteresowania na zewnątrz. Być może uzyskujemy wówczas przybliżoną odpowiedź na pytanie „jak jest”, ale oddalamy się od odpowiedzi na pytanie „dlaczego tak jest”, co w odniesieniu do dziecka może mieć charakter kluczowy. Kto wie czy takie deterministyczne ujęcie jest w ogóle możliwe w naukach społecznych. Niewykluczone, że uporczywe szukanie przyczyn i skutków oddala nas od badania tego, co w pedagogice stanowi jądro, a mianowicie od ludzkiej woli. Wszak na tym ma polegać emancypacja osobowa, a nie na stwierdzenie (s. 37)
Niezwykle interesujące są analizy kategorii „rozwoju” w odniesieniu do badania człowieka w różnych fazach jego życia. Także i w tym przypadku Autor odsłania swoistego rodzaju względność wyników badań, które naukowcy przekazują opinii akademickiej jako niemalże aksjomaty, a przecież powinniśmy wiedzieć, że ich charakter jest tylko i wyłącznie probabilistyczny. Nalaskowski pisze:
Widzimy tylko to, co potrafimy nazwać. Bezmiar możliwości zaś pozostawiamy poza analizą, a często nawet poza świadomością. O głębi rozważań decyduje więc to czego nie wiemy, bo wiemy w sumie niewiele. Zatem wśród czynników kształtujących rozwój dziecka również uwzględniamy tylko niektóre jednocześnie niemal nie zdając sobie sprawy z istnienia innych. Zajmujemy się jakimś wycinkiem rzeczywistości i interakcji, a nigdy ich całością. Stąd nasz obraz będzie zawsze tylko fragmentaryczny i podporządkowany możliwościom (interpretacyjnej wrażliwości) badacza. Może dlatego wszelkie koncepcje psychologicznego rozwoju jednostki tak dotkliwie słabo dają się odnaleźć w rzeczywistości, a psychologiczne diagnozy bywają tak mylne. (s. 43)
Autor stawia bardzo ciekawe pytania podważając niejako uporczywie powtarzane przez kolejne pokolenia badaczy tezy, dla których ich ilustracje są zbyt dalekim uproszczeniem, ba, pozbawiającym nas stawiania nowych pytań, a nie ustawicznego reprodukowania tego, co zgodnie z przedzałożeniami a nawet samosprawdzającą się hipotezą ma ulec jedynie potwierdzeniu lub odrzuceniu.
Odnoszę wrażenie, bo nie jestem tego pewien, że A. Nalaskowski chce nas zmusić do tego, by zwracać uwagę na to, w jakim stopniu prezentowane przez nas modele są odzwierciedlenie myślowej formy, „pewnym sposobem postrzegania masy poznawczej, którą model ów prezentuje”, a nie bezmyślnym ilustrowaniem zmiennych wbrew logice schematu i zawartych w jego elementach znaczeń.
Profesor Wydziału Nauk Pedagogicznych UMK w Toruniu pisze w zupełnie nowej formie o tym, co filozofowie od wieków czynili przedmiotem namysłu, a psycholodzy nadają temu uproszczony schemat dla rzekomo dających się zoperacjonalizować i zbadać stanów psychicznych osób wraz z długością życia. Znacznie wyraźniej i wyraźniej widzimy to, co naprawdę jest (dla nas) ważne, a co nieistotne. Nie wiemy, co jeszcze przed nami, ale coraz częściej zdajemy sobie sprawę z tego, czego już nie dokonamy.
Uświadamia nam, że czas dojrzewania do uświadamianej sobie przez jednostkę granic własnego życia, nie jest zależny od wieku życia, ale właśnie od zdarzeń traumatycznych, dramatycznych, które nie mieszczą się w logice schematycznie prezentowanej przez psychologów ontogenezy. Kiedy opisuje trzy generacje, to z własnej perspektywy jako przedstawiciel pierwszej z nich.
Cały wykład jest swoistego rodzaju rozliczeniem się ze światem, który odchodzi, toteż autor patrzy nań z dystansem, ironią, ale zarazem z troską o jego dalszy ciąg. Tym wykładem broni humanistyki pokazując de facto mizerność modeli świata fizycznego dla uchwycenia i zrozumienia tego, co jest niedostępne matematykom i fizykom, ale także – a może tym bardziej – psychologom, socjologom i pedagogom.
Na zakończenie wykładu A. Nalaskowski stawia pytanie i formułuje hipotezę: czy istotnie newtonowskie rozumienie czasu, jako niezależnej, stałej i obiektywnej wielkości, nadaje się do opisywania ludzkiego rozwoju. Czy porównywanie czasu rozwoju poszczególnych ludzi, a zwłaszcza dzieci, nie jest wobec tego zabiegiem sztucznym i nieuzasadnionym, pozostając wyłącznie pewną przyjętą, wygodną konwencją?
Pytania są retoryczne, a hipoteza – z naukowego punktu widzenia – jest w tym przypadku absolutnie nieuprawniona! Niestety, ale pierwsze pokolenie przestaje rozumieć najmłodsze pokolenie, bo jest ofline dosłownie i w przenośni. Tak kończy swój wykład Nalaskowski:
Może narzekamy tylko na skutki uboczne kosmicznych technologii jako zupełnie nowego sposobu myślenia. Tylko, że poza tymi koniecznościami, gdzie czas jest korelatem ludzkiego bezpieczeństwa, po co nam jego kompresja? Zwłaszcza, że czasu nie da się oszczędzać, ani cofać. Tego dowiemy się dopiero za kilka pokoleń. Być może okaże się wówczas, że świat sprowadzony do modelu jest bezpieczniejszy, a cały proces dla ludzkości zbawienny. (s. 99)
Młodzież jest wciąż taka sama, mimo że mamy o niej odmienne wyobrażenie. Ona także ma swój czas, zaś nowe technologie pozwalają jej zupełnie inaczej i czemuś innemu go poświęcić. To nie jest czas stracony, nawet jak nam się takim wydaje. Czytają, słuchają, wzruszają się i kochają tak samo, jak kiedyś ci, którzy tego nie dostrzegają, tylko martwią się za nich lub ich rozliczają z nieobecności własnych modeli życia.
Zachęcam pedagogów, psychologów, socjologów i naukoznawców do zapoznania się z treścią tego wykładu. Budzi refleksję nad sensem naszych badań i możliwościami interpretowania ich wyników.
źródło: blog prof. Bogusława Śliwerskiego
http://sliwerski-pedagog.blogspot.com/2018/06/aleksander-nalaskowski-o-nauce-z.html
Alternatywy w edukacji
cze 8th
Alternatywy w edukacji
Po odwrocie i upadku jednolitej szkoły wychowującej zgodnie z świeckim, materialistycznym światopoglądem, jaki był narzucany przez władze oświatowe i polityczne okresu PRL, weszliśmy w ustrój demokratyczny, w którym społeczności szkolne same powinny wypracowywać model roli własnej – publicznej szkoły w edukacji dzieci czy młodzieży. To od dyrektorów szkół i współpracujących z nimi rad pedagogicznych powinno zależeć, zgodnie z jaką pedagogią będzie realizowany w „ich” szkołach proces kształcenia i wychowywania osób.Ministerstwo Edukacji Narodowej nie pozostawia środowiskom szkolnym tych procesów do samorealizacji, gdyż to, do czego może je zobowiązać i zmusić, to do realizacji Podstawy programowej kształcenia ogólnego i/lub zawodowego. Nauczyciele szkół publicznych nie mogą zatem nierealizować narzuconego im przez resort programu (treści) kształcenia. Nie mogą też sami rozstrzygać, jak będą organizować ten proces, gdyż obowiązuje ich gorset w postaci systemu klasowo-lekcyjnego, a więc ramowych planów kształcenia, czasu trwania roku szkolnego, czasu trwania jednostek dydaktycznych, podziału uczniów na zespoły klasowe lub międzyklasowe, przydziału nauczycieli według określonych kwalifikacji zawodowych do realizacji określonych zajęć dydaktycznych, pozalekcyjnych czy opiekuńczo-wychowawczych itp.
Jak więc tu mówić o zróżnicowaniu pedagogicznym publicznej edukacji, skoro nauczyciele są wciśnięci w określone ramy formalno-prawne? Mogą jedynie sami rozstrzygać o tym, jakie wykorzystają w pracy z uczniami środki dydaktyczne, jakimi będą kierować się regułami (zasadami) kształcenia (bo na wychowanie nie ma tu już zbyt wiele miejsca), jakie dobiorą sobie techniki, metody czy formy aktywności. Wszystko to jednak musi zmieścić się w narzuconych im ramach.
Jedynie niektóre szkoły niepubliczne wyróżniają się jednoznaczną, czytelną i identyfikowalną pedagogią, która albo ma charakter naśladowczy np. szkoły Montessori, szkoły Steinera (waldorfskie), szkoły Planu Daltońskiego, szkoły salezjańskie, szkoły edukacji zróżnicowanej (single sex education), szkoły demokratyczne, szkoły Planu Jenajskiego, itp., albo ma charakter autorski, narodowy (np. Szkoła Autorska w Łodzi, Autorskie Licea Artystyczne), albo są to szkoły takie same, jak publiczne, tyle tylko, że odpłatne.
Ci nauczyciele, którzy nie chcą pracować w szkołach tak, jak większość, mogą opracować własną innowację czy eksperyment pedagogiczny i spróbować uzyskać dla niego akceptację władzy. Ta zaś dysponuje kryteriami (rozporządzenie MEN o innowacjach i eksperymentach wpisano do Ustawy) dopuszczającymi do modyfikowania czy doskonalenia procesu dydaktycznego w szkołach publicznych zgodnie z innymi zasadami, niż powszechnie obowiązujące.
Otwartość szkoły publicznej na alternatywę jest zatem połowiczna, ale możliwa. Komu się jednak chce pokonywać bariery administracyjne, rejestrowania, opiniowania, pozyskiwania partnerów-sojuszników tak w radzie pedagogicznej, jak i w gronie rodziców, by realizować własną pedagogię w klasie szkolnej w ramach własnego przedmiotu?
Polska szkoła drugiej dekady XXI wieku nadal jest ostoją edukacji zinstytucjonalizowanej, formalnej, behawioralnej, realizowanej w systemie klasowo-lekcyjnym, a więc w warunkach przemocy strukturalnej , symbolicznej i temporalnej. Jedynie wczesna edukacja wyzwoliła się z tych pęt zabezpieczając sobie prawo do częściowego odstąpienia od rygorów i warunków, jakie mają miejsce w kształceniu systematycznym na kolejnych poziomach szkoły.
Nadal trzyma się dzieci w ławkach szkolnych, dzisiaj nieco zmodernizowanych, ale usytuowanych w zamkniętej architektonicznie przestrzeni, w klasach jak w autobusie czy kinie, w rzędach, a więc dla potrzeb frontalnego nauczania. Co z tego, że dzieci mają dywaniki, kąciki, a nawet prawo do wnoszenia do tej przestrzeni własnych pluszaków czy zabawek, skoro nie to jest istotnym warunkiem konstruktywistycznego uczenia się. Nadal dzieci mają działać pod kierunkiem, na polecenie nauczyciela, według narzuconego im standardu zachowań, a więc nie jako istoty aktywnie poznające, ale działające w obszarze statycznie rozumianego poznawania wiedzy.
Proponujemy zatem w gronie uczonych-praktyków-innowatorów książkę, w której każdy nauczyciel znajdzie coś dla siebie. Może będzie to kolejna kropla drążąca głaz fatalnej polityki oświatowej w naszym kraju.
Opowieści o Czujątkach – recenzje
cze 8th
Polecamy fragment artykułu mgr Joanny Bogudał-Borkowskiej, psycholożki i psychoterapeutki, autorki książki Opowieści o Czujątkach pt. „Lęk-brat miłości”, który ukazał się w najnowszym numerze „Niebieskiej Linii”, 2/115/2018.
Osoby po doświadczeniu przemocy fizycznej, dostrzegając swój lęk, uczą się empatii dla siebie. Stają się silne, aby wyjść z sytuacji przemocy i zawalczyć o siebie. Dostrzeżenie lęku staje się mechanizmem adaptacyjnym, który motywuje do zmiany. (…)
W artykule zostały zaprezentowane różne spojrzenia na lęk przeżywany przez pacjentów. Narzędziem, jakie proponuję do pracy terapeutycznej, jest baśń pochodząca z książki mego autorstwa: „Opowieści o Czujątkach. Ćwiczenia z empatii dla dzieci… i dorosłych”. (…) Przeżycia i zachowania bohaterów baśni mogą pomóc pacjentom w budowaniu empatii wobec swoich i cudzych stanów emocjonalnych. Dzięki temu lęk, który jest niechciany, ma szansę stać się uczuciem konstruktywnym, adaptacyjnym”.
Zapraszamy do publikacki Opowieści o Czyjątkach – Oficyna Wydawnicza „Impuls”
Emocje to trudny temat. Chętniej podejmowany, gdy mowa o zadowoleniu, dumie, radości. Niezbyt ochoczo, gdy przychodzi się bać, wstydzić czy złościć. Bo czyż ktoś, składając życzenia, pokusiłby się o sformułowanie: „aby twoja złość dawała ci siłę”? lub „byś potrafił wyjść naprzeciw lękom”? Życzymy raczej szczęścia, pomyślności, sukcesów…
A ta książka jest właśnie o tym, że wszystkie, tak, wszystkie emocje są bardzo pożądane. Nie ma potrzeby, by wstyd, lęk, złość wypierać ze świadomości, uciekać od nich. Lepiej je przygarnąć, uznać za sprzymierzeńców i pozwolić, by odeszły, gdy same uznają, że ich misja została zakończona… Emocje świadomie przeżyte i przyjęte, zrozumiane dają siłę, wyparte przyczyniają się do rozwoju cierpienia, chorób… Gdyby ludzie mogli przyjąć, przepuścić przez siebie, pozwolić działać wszystkim emocjom, poczuliby prawdziwą psychiczną siłę. […]
mgr Anna Kossowska-Lubowicka, specjalista psychologii klinicznej, psychoterapeuta
Pisząc o emocjach, autorka bajek odwołuje się do modelu Marshalla B. Rosenberga, zbliżonego, chociaż nieidentycznego z poznawczym modelem reakcji emocjonalnych. Terapeuta poznawczy może odnaleźć w baśniowych opowieściach takie wartości, jak możliwość oswojenia się przez dzieci z tzw. negatywnymi emocjami, a także przekaz, że reakcje, które nas ograniczają (np. paraliżujący lęk lub wstyd, ciągłe stawianie potrzeb innych ludzi ponad własnymi), można przezwyciężyć, nawet jeśli trwaliśmy w nich przez całe lata. Wyzwolenie następuje zwykle dzięki wsparciu drugiej osoby, która pozostaje empatyczna, jednocześnie sama reagując w odmienny sposób; zdarza się też, że potrzebny jest samodzielny bunt przeciw utrwalonym schematom. Bajki są ciekawie napisane, zdradzają dużą wyobraźnię autorki, na uwagę zasługuje także dobry styl – czytelnicy lub słuchacze na pewno będą zainteresowani.
mgr Agnieszka Hottowy, psycholog, trener Racjonalnej Terapii Zachowania
Książka wciąga czytelnika w wykreowany przez siebie świat, w którym wszystko może się zdarzyć. Skutecznie uruchamia wyobraźnię słuchową, wzrokową i czuciową tych, co bajkę czytają, i tych, co jej słuchają. Pojęcia abstrakcyjne pojawiają się stosunkowo często, ale są prawie zawsze ilustrowane konkretem […]. Autorka pokazuje w ten sposób, że nie zawsze możemy zrozumieć to, co mówią inni, że inni często używają dziwnych, „mądrych” słów. Czujątka ich nie znają i nie rozumieją. Przyznają to otwarcie i dziecko śledzące ich losy nabiera odwagi, by pytać, gdy czegoś nie wie lub nie rozumie.
dr Ewa Stanisławiak, psycholog, wykładowca akademicki
Książka Joanny Bogudał – Borkowskiej pt. „Opowieści o czujątkach”, ćwiczenia z empatii dla dzieci i… dorosłych składa się z pięciu baśni wraz z propozycją ich omówienia. Według autorki książka przeznaczona jest w szczególności dla dzieci w wieku 7 – 9 lat, choć baśnie można też czytać zarówno dzieciom młodszym, jak i starszym (decydująca będzie tu dojrzałość emocjonalna).
Baśnie poruszają temat emocji trudnych, często niechcianych, pomijanych. Emocje te często są spychane na boczny tor, gdyż są niepożądane, często żądamy wręcz, żeby dziecko wyzbyło się ich, żeby ciągle epatowało emocjami pozytywnymi, natomiast te niepasujące do szablonu szczęścia i zadowolenia są wyparte. Mimo wszystko takie emocje jak gniew, złość, smutek czy wstyd są tak bardzo „ludzkie” i codzienne, że nawet bardzo się starając, nie da się ich całkowicie wyzbyć, a już na pewno nie dziecku (które sferę emocjonalną ma bardziej wyeksponowaną niż dorosły). Autorka prawidłowo podkreśla, że wszystkie emocje są właściwe, potrzebne, uzupełniają się i w zasadzie nie mogą istnieć bez siebie, w oderwaniu.
Każda baśń ma inną fabułę i innych bohaterów. Baśnie nie są swoimi kontynuacjami czy dopowiedzeniami, każda z nich jest samoistną jednostką. Autorka przedstawia w opowieściach takie emocje jak: Smutek, Złość, Lęk, Wstyd, Empatię. Każda baśń poprzedzona jest cytatem dopasowanym do opisywanej emocji (najwięcej cytatów Marshalla B. Rosenberga).
Baśń pierwsza „O Mai, która spotkała Smutek” opowiada historię dziewczynki, która nagle traci tatę. Dziewczynka wybiera się w długą podróż, w której towarzyszy jej zabawny szop. Maja próbuje odnaleźć tatę, jednak w międzyczasie dorasta, oswaja się ze Smutkiem, a nawet odnajduje w nim bratnią duszę. Druga baśń „O krzepiącej Złości i skrzaciku Borysie” przedstawia przygody małego skrzacika, który przez złośliwość wiedźmy Marceliny stawał się niewidzialny w świetle dziennym. Borys większość swego życia spędzał w domu, a otoczenie poznawał dzięki nocnym wędrówkom. Podczas jednej z takich wędrówek poznał żuka i jego rodzinę. Dzięki ich pomocy mógł oglądać mecz nawet w dzień. Borys, całe życie hodował w sobie złość na Marcelinę, jednak wydarzenia, które nastąpiły po poznaniu rodziny żuków sprawiły, że pogodził się ze swoim losem, docenił to, co ma, wyzbył się złości i gniew.
Trzecia bajka pt.”Viola,szczur Ryś i Lęk” przedstawia dzieje małej Wiolonczeli, która pewnego razu wychodzi na zewnątrz, czyli tam, gdzie nigdy nie wychodziła. Viola gubi się i czuje lęk „nieprzełkniętą śliwkę z wczorajszego przyjęcia” w gardle. Na szczęście trafia do domu szczura Rysia, który żyje całkiem sam. Ryś pomaga Violi oswoić się z lękiem, a mała Wiolonczela odwdzięcza się przyjacielowi i również pokazuje mu, że może istnieć życie życie poza dobrze znanymi czterema ścianami. Czwarta z kolei baśń „Wróżka, która ze Wstydem wojowała” opisuje przygody małej wróżki Weronki i jej kota Marcina. Weronka jest wychowywana przez babcię, gdyż jej rodzice wyjechali, aby walczyć ze złym czarnoksiężnikiem Wstydem, który niszczy miłość i wszystkie pozytywne uczucia. Wróżka wyrusza w podróż, by odnaleźć rodziców, a dzielny,magiczny kot pomaga jej wiernie w poszukiwaniach. Ostatnia baśń „Zakochana gąsieniczka poetka” przedstawia wydarzenia z życia gąsienicy Marysi, która ciężko pracuje i nie potrafi podążać za marzeniami, jest zbyt uległa w stosunku do innych. Marysia ma na szczęście dobrych przyjaciół, którzy pomagają jej w spotkaniu z księciem POEZJI, dzięki czemu spełniają się jej najskrytsze pragnienia.
Każda z baśni zawierała część dydaktyczną, w której znajdował się pomysł na omówienie danej baśni z dziećmi. Część dydaktyczna krok po kroku wskazuje, w jaki sposób wprowadzać treść baśni, jakie tematy omawiać z dziećmi, zawiera także zestaw ćwiczeń indywidualnych i grupowych, które przybliżają słuchaczom problematykę związaną z odczuwaniem niektórych emocji.
Jak już wcześniej zostało napisane – autorka jako głównych odbiorców baśni określa dzieci w wieku 7 – 9 lat, choć oczywiście inne możliwości są dopuszczalne w zależności od rozwoju emocjonalnego czytelników. „Wypróbowałam” te baśnie na grupie dzieci w wieku 8 lat, jak również w grupie dzieci w wieku 12 lat. Jeśli chodzi o dzieci młodsze – zainteresowane były postaciami dość dosłownie, np. chciały zobaczyć żuka w encyklopedii. Baśnie są bardzo rozbudowane, zawierają w sobie wiele opisów i wątków pobocznych, więc uczniowie trochę gubili się w fabule. Mam wrażenie, że nie do końca zrozumieli treść baśni. Z kolei uczniowie starsi lepiej zrozumieli przesłanie baśni i wszelkie ćwiczenia wykonywali sprawnie i chętnie. Potrafili wskazać zarówno przenośne jak i dosłowne przesłanie opowieści. Mimo wszystko samo „odczytywanie” baśni zajęło dużo czasu, dodatkowych informacji, wątków pobocznych było wiele i uczniowie – skupieni na głównej fabule – trochę się nudzili.
Moim subiektywnym zdaniem baśnie są napisane dobrym, plastycznym językiem. Wielowątkowość z jednej strony nie może przytłaczać, natomiast z drugiej sprawia, że świat przedstawiony jest bogaty i interesujący. Baśnie poruszają ważny i uważam, że każdy, kto pracuje z dziećmi powinien zapoznać się z nimi, by nie negować żadnych emocji, ale je akceptować i „oswajać” z nimi dzieci.
źródło: https://sztukater.pl/ksiazki/item/21157-opowiesci-o-czujatkach-cwiczenia-z-empatii-dla-dzieci-i-doroslych.html
Pedagogia harcerstwa
cze 8th
- Pedagogia harcerstwa
Polecamy najnowszą publikację Profesora Bogusława Śliwerskiego pt. Pedagogia harcerskiego wychowania. Fundamenty…, która właśnie ukazała się nakładem naszej oficyny.
Zapraszamy i serdecznie polecamy.
Książka jest [...] kompetentną, wielowątkową odpowiedzią na pytanie: w jakim stopniu współczesna myśl pedagogiczna w harcerstwie i o harcerstwie podejmuje i pojmuje istotę wychowania oraz jaką rolę odgrywa w niej prymarne jego rozumienie jako środowiska pośredniego wychowania? – co stanowi o jej niezaprzeczalnej wartości dla współczesnego ruchu harcerskiego?
Jak jest w rzeczywistości? Czy harcerstwo polskie wyróżnia w istocie od skautingu między innymi nasycenie polskiego harcerstwa naukową myślą? Zanim więc odpowiem na pytanie, czy(-m) jest harcerskie wychowanie, powinienem odnieść się do naukowych źródeł na ten temat. Pedagogika jest tą nauką, której kluczowym przedmiotem badań jest wychowanie. Czy jednak możemy mówić o pedagogice harcerskiej? Jak w myśli skautowej/harcerskiej jawiło się wychowanie oraz w jakim kierunku ewoluuje jego sens? Senat III Rzeczypospolitej uchwalił 2018 rok Rokiem Harcerstwa. Jest to zatem znakomita okazja ku temu, by sięgać do ponad stuletniej myśli o istocie wychowania i różnych jego aspektach w skautingu światowym oraz polskim, także w naszym harcerstwie.
Niniejszą rozprawę dedykuję mojemu Bratu – Wojciechowi Śliwerskiemu, który dokonał wyjątkowego w dziejach współczesnego harcerstwa aktu zlikwidowania białych plam w wiedzy o harcerskiej myśli, przywracając pamięć o wciąż nieobecnych w naszej świadomości i kulturze rozprawach o istocie światowego i polskiego skautingu oraz harcerstwa.
Bogusław Śliwerski
Istota i zakres harcerskiego wychowania i środowiska wychowawczego
Odpowiadając na pytanie, co jest istotą wychowania harcerskiego, mam na uwadze nie tylko wiedzę teoretyczną o tym fenomenie, zawierającą jego uzasadnienie czysto zewnętrzne, tkwiące w określonych poglądach, doktrynach, naukowych podejściach czy stanowiskach, ale i sferę praktyczną, jego codzienny wymiar wpisujący się w dzieje i biografie jednostek ludzkich, pokoleń, kultur czy społeczeństw. Idea wychowania ulegała w ciągu historii różnym interpretacjom, stając się dla scjentystycznie zorientowanych pedagogów niepokojąco wieloznaczną, brzemienną w treść, a w związku z tym niepodatną na empiryczną weryfikację i uściślenie. Praktyka wychowawcza natomiast biegła i nadal sytuuje się niejako obok ewoluujących teorii, nie odwołując się do bogactwa myśli i naukowych konstatacji. Oprócz celowych aktów pedagogicznych występują także oddziaływania intuicyjne, które są podświadomym syntetyzowaniem znanych sposobów wychowawczych lub też naśladowaniem jednego z nich w wyniku często długich lat praktyki, obserwacji i kumulacji doświadczeń. Z biegiem lat zmieniają się cele wychowania, gdyż dokują się w państwie z różną częstotliwością i głębią transformacje polityczne, a tym samym także ideologiczne. W oczekiwaniach władz rządzących zawsze stanowiło to powód do formułowania izomorficznych do ich programów politycznych oczekiwań wobec harcerstwa, ale jedno nie ulega wątpliwości, że ich wspólnym mianownikiem było dążenie do inkulturacji i samowychowania młodych pokoleń.
Ubaw i przemoc – śmiech w internecie
cze 27th
Ubaw i przemoc – śmiech w internecie
Z czego śmieją się internauci? Kiedy i dlaczego śmiech łączy się z przemocą? Kim są hejterzy? Jakie zabawne strony internetowe przyciągają najwięcej czytelników?
Z czego śmiejemy się w internecie?
W Internecie, jako charakterystycznej, bo wirtualnej, części sfery publicznej, można znaleźć treści związane ze śmiechem w dosłownie każdym kontekście, te bowiem wiążą się z zainteresowaniami internautów i ofertami rozmaitych instytucji. Ich przedstawienie oraz dokładna analiza wymagałaby odrębnej publikacji, która już w chwili wydania byłaby nieaktualna, ponieważ każdy dzień przynosi nowe strony internetowe, wiąże się z powstawaniem w Sieci nowych zjawisk i mód czy dodawaniem nowych wątków na forach internetowych, toteż w niniejszym rozdziale sygnalizuję jedynie wybrane zagadnienia, które uznałem za istotne w kontekście edukacji.
Mirosław Pęczak, analizując treści pojawiające się w mediach elektronicznych, zwraca uwagę na współczesną zmianę źródeł śmiechu i jego punktów odniesienia: Pomstujemy na coraz prymitywniejsze komedie rodzimej produkcji, gdy tymczasem nasza kultura śmiechu przenosi się do Internetu i tu buduje swój najważniejszy przyczółek. […] W serwisach społecznościowych, na wyspecjalizowanych stronach z dowcipami, a zwłaszcza na YouTube mamy niebywały wysyp śmiesznych filmików, parodii, trawestacji, piosenek do śmiechu, rysunków i anegdot. Charakter i poziom tych żartów bywa różny, ale interesujące, że w wielu z nich nie brakuje ironii oraz dystansu do formy, co świadczyłoby o wyrafinowaniu ich twórców i sporym wyczuciu konwencji. Interesujący obraz śmiechu na polskich stronach internetowych wyłania się z rezultatów ankiet, przeprowadzanych m.in. na portalach społecznościowych w rodzaju Facebooka, w których prosi się uczestników o polecenie tych stron, z których korzystają. W odpowiedziach występuje zróżnicowanie tematyczne, zgodne z zainteresowaniami respondentów.
Oto przykładowe strony, polecane przez uczniów szkół średnich i studentów jako zabawne:
− portale humorystyczne, tematyczne zbiory dowcipów i żartów:
• Anegdoty – www.anegdoty.pl;
• Dobry Humor – www.dobryhumor.pl;
• Dowcipy – www.dowcipy.pl;
• Hoomor – www.hoomor.pl (ponad 3500 polubień);
• Humor Page – www.humorpage.pl;
• Humor z zeszytów – www.humor-z-zeszytow.dowcipy.pl;
• Humoris – www.humoris.pl (ponad 960 polubień);
• Max Humor – www.maxhumor.pl (ponad 1700 polubień);
• Nowoczesna Firma (humor) – www.humor.nf.pl;
• Chamsko – www.chamsko.pl (ponad 185 tys. polubień);
• „Gigante” Rozrywka na Maxa – www.gigante.pl;
• Jeb z dzidy – www.jebzdzidy.pl (ponad 552 tys. polubień);
• Jeja – www.jeja.pl (ponad 182 tys. polubień);
• Joe Monster (niecodziennik satyryczno-prowokujący) – www.joemonster.org (ponad 186 tys. polubień);
• Kwejk – www.kwejk.pl (ponad 1,46 mln polubień);
• Sadistic (codzienna dawka czarnego humoru) – www.sadistic.pl (ponad 255 tys. polubień);
• Satyryczny (satyra i dowcipy polityczne) – www.satyryczny.com;
• Śmiech (centrum polskiego śmiechu) – www.smiech.net;
• TJA (kawały i dowcipy) – www.kawaly.tja.pl (ponad 10 tys. polubień);
− portale poświęcone sztuce kabaretowej:
• Ekabaret – www.ekabaret.pl (ponad 24 tys. polubień);
• Kabareciarz – www.kabareciarz.pl;
• Kabarety Odpoczywam Net – www.kabarety.odpoczywam.net (ponad 197 polubień);
• Kabarety Tworzymy Historię – www.kabaret.tworzymyhistorie.pl;
• Monty Python’s Modrzew – www.modrzew.stopklatka.pl (ponad 35 tys. polubień);
• Polski Serwis Kabaretowy – www.kabarety.com.pl (ponad 2700 polubień);
− portale poświęcone „kawałom z brodą”:
• Sucharry – www.sucharry.pl (ponad 24 tys. polubień);
• Suchary – www.suchary.com;
• Zacny suchar – www.zacnysuchar.com (ponad 188 tys. polubień);
− portale poświęcone demotywatorom:
• Demoty – www.demoty.pl (ponad 20 tys. polubień);
• Demotywatory – www.demotywatory.pl (ponad 1,8 mln polubień);
• Demotywuje – www.demotywuje.pl (ponad 900 polubień);
− portale poświęcone komediom:
• Komedie – www.komedie.com.pl;
• Komediowo – www.komediowo.pl;
− blogi humorystyczne:
• Farfałki – www.farfalki.blogspot.com;
• Niepoprawni – www.niepoprawni.pl/humor;
− zabawne rysunki:
• Galeria Autorska Andrzeja Mleczki – www.mleczko.interia.pl (ponad 80 tys. polubień);
• Galeria Autorska Henryka Sawki – www.sawka.interia.pl.
Jak wynika z zestawienia, rekordy popularności biją Demotywatory i, lubiany zwłaszcza przez nastolatków, Kwejk. Następne w kolejności w tym nieformalnym plebiscycie są Jeb z dzidy, Chamsko i Joe Monster. Nie wszystkie strony internetowe zawierają liczniki polubień, więc powyższy wykaz nie przedstawia w pełni skali zjawiska.
Czym jest demotywator?
Nieobeznani z Internetem Czytelnicy mogą mieć problem ze zrozumieniem niektórych kategorii pojęciowych. Tak więc demotywator lub demot to […] demotywujący obrazek, połączenie wymownego obrazka bądź zdjęcia z komentującym jego zawartość podpisem.
Demotywator jest najczęściej ironiczny (ma wyśmiać rzeczywistość) lub cyniczny. Demotywatory są parodią plakatów motywacyjnych. W wielu biurach (głównie amerykańskich) wiszą plakaty motywujące pracowników do osiągnięcia celu. Za autora pierwowzorów demotywatorów uchodzi firma Despair, Inc. z USA, która prowadzi handel gadżetami (koszulki, kubki, kalendarze itd.) zawierającymi elementy graficzne tego typu.
Czym są memy?
Na podobnej zasadzie tworzone są memy (z grec. mimesis – naśladownictwo), czyli rozpowszechniane w Sieci i innych komunikatorach obrazki opatrzone frazesami i/lub zdaniami popularnymi w określonych środowiskach, najczęściej zrozumiałymi tylko dla osób do nich należących. Niekiedy ten sam obrazek powielany jest wielokrotnie z różnymi frazesami – żartobliwymi, zaczepnymi, ośmieszającymi lub refleksyjnymi.
Demotywatory i memy to przede wszystkim internetowe środki wyśmiewania. Ich różnorodność i bogactwo tematyczne są trudne do usystematyzowania, tylko ogólnie można więc stwierdzić, że internetowy śmiech z kogoś lub czegoś przy pomocy demotywatorów i memów nie oszczędza nikogo, a poszczególne wytwory różni jedynie poziom komizmu, forma języka i dokładność opracowania.
Związane ze szkołą demotywatory i memy zawierają aluzje m.in. do aktualnych problemów uczniów i nauczycieli (np. pytania w testach gimnazjalnych i maturalnych, zmęczenie podczas sesji egzaminacyjnej, koniec wakacji itd.) oraz patologii, występujących w systemie edukacji (np. przeładowanie i niestabilność programów kształcenia, brak pracy dla absolwentów określonych typów szkół, niedofinansowanie oświaty). Wśród tysięcy memów, dotyczących edukacji, wyróżnia się ich seria na stronie „Jestę kotę jak również doktorantę”, założona na portalu Facebook. Zamieszczone tam memy dotyczą codziennych problemów polskich doktorantów – zwłaszcza nauk humanistycznych i społecznych. Ich tło stanowią zabawne fotografie kotów. Wśród studentów niższych roczników rekordy popularności bije też strona „Promotor płakał gdy czytał”.
Wulgarność i śmiech
Interesujący jest fakt, że, poza serwisami z demotywatorami, pozostałe najpopularniejsze portale charakteryzuje wulgarność, drastyczność i prymitywizm przedstawianych treści. Potwierdza to wyrażoną wyżej tezę o brutalizacji relacji społecznych w sferze publicznej, wzroście popularności treści wulgarnych w kulturze a w związku z tym także w sferze śmiechu.
Można tu dostrzec wyraźne różnice pokoleniowe: komiczna wulgarność i brutalność odpowiadają przede wszystkim młodzieży, natomiast zazwyczaj stroni ona od dowcipów niesmacznych, obrzydliwych czy skatologicznych. Dorośli natomiast preferują treści z rodzaju „znacie? to posłuchajcie!”, stroniąc często od dowcipów nastolatków, które uważają za brutalne i prymitywne.
Dowcipy dla dzieci
Z pojawiających się na popularnych forach dyskusyjnych zapytań wynika, że rodzice, nauczyciele i inni dorośli starają się poszukiwać internetowego śmiechu wolnego od wulgarności na tyle, by móc polecić go swoim dzieciom lub wychowankom. Mimo obfitości tego rodzaju stron mają jednak kłopot ze znalezieniem dowcipów odpowiednich dla dzieci, tzn. zrozumiałych w odpowiednim przedziale wiekowym i pozbawionych treści wulgarnych.
Interesujące, że pomagający w poszukiwaniach forumowicze, na pytanie: „Jakie dowcipy polecilibyście dziecku w wieku 6–10 lat?”, zwykle nie odsyłają do literatury, a jeżeli już, to do popularnych antologii dowcipów PRL-u. Na ogół jednak podsuwają krążące od lat w różnych wersjach „kawały z brodą”: o babie u lekarza, Jasiu w szkole, słoniu i mrówce, blondynkach itp., bawiące głównie dorosłych, ale niekiedy wpisujące się też w rodzaj komizmu odpowiadający młodszym dzieciom. Znaczna ich część to niezmienne od lat dowcipy, pochodzące z dziecięcych lat forumowiczów i opowiadane przez ich dzieci.
W kontekście szkolnego internetowego śmiechu na uwagę zasługują następujące obszary tematyczne:
− dowcipy o Jasiu w szkole – powielane w różnych wersjach, m.in. w portalach internetowych i drukowanych antologiach; trudno powiedzieć kto, gdzie i kiedy wymyślił pierwszy z nich – z pewnością były bardzo popularne w okresie PRL-u, stąd ich obecność w antologiach z tego okresu; dowcipy dotyczące szkoły stanowią jedną z wielu tematycznych serii dowcipów o Jasiu (oprócz serii o Jasiu w domu czy o przygodach erotycznych Jasia), niejednokrotnie zawierają ulubione przez dzieci wulgaryzmy, elementy komizmu skatologicznego, motyw wyśmiewania nauczycieli itp.; powtarzane głównie przez uczniów w młodszych klasach (m.in. na forach internetowych) przede wszystkim ze względu na swą prostotę, odniesienia do codzienności (np. popularnych reklam telewizyjnych) i zrozumiałość dla słuchaczy w każdym wieku;
− humor z zeszytów i dzienniczków szkolnych – przykład nie tylko komizmu słownego, ale także kroniki szkolnej oraz zapisywanych w dzienniczkach ucznia lub zeszytach uwag przeznaczonych dla rodziców, i choć niekiedy same zdarzenia w zamierzeniu uczniów nie są komiczne i nie mają na celu wywoływania śmiechu, to notatka na ich temat zwykle wywołuje co najmniej uśmiech zdziwienia; przykłady tzw. humoru z zeszytów szkolnych, sprawdzianów i innych źródeł wypowiedzi uczniów zostały spopularyzowane w Polsce na łamach tygodnika „Przekrój” (zamieszczającego nadesłane przez czytelników przykłady, począwszy od 1959 r.), by trafić następnie do drukowanych antologii i do dziesiątków portali humorystycznych w Internecie; te same zabawne zdania, pełne mimowolnego lub celowego komizmu słownego, wynikającego z wykorzystania błędnego szyku zdania, niepoprawnej interpunkcji lub zbitek językowych, są od lat wielokrotnie powielane (czasem w kilku wersjach, niektóre z poprawionymi błędami pisowni), więc nie jest możliwe ustalenie ich autorów ani czasu powstania, wiele ze względu na olbrzymią ilość przerabianych na od dziesięcioleci lektur i zadań; co więcej – niektóre wcale nie są oryginalnymi fragmentami wypowiedzi uczniów, lecz opracowanymi na zasadzie powielenia lub naśladowania komicznego schematu spreparowanymi tekstami; nowością są coraz częściej zamieszczane na stronach internetowych przykłady pochodzące z prac studenckich, które jeszcze nie doczekały się drukowanych antologii;
− wpisy na temat szkoły w Nonsensopedii – Polska Encyklopedia Humoru Nonsensopedia to portal internetowy, którego autorzy parodiują Wikipedię, zamieszczając satyryczne, ironiczne, zwykle obrazoburcze charakterystyki przedmiotów i zjawisk, zwykle zdefi niowane w klasycznych encyklopediach; istnieje wiele wersji językowych Nonsensopedii, w niektórych krajach stanowi ona narzędzie kontestacji rzeczywistości społecznej, swoisty organ społecznego ruchu Oburzonych lub po prostu forum zabawnych komentarzy o poważnych sprawach; hasła związane ze szkołą i nauczycielami w Nonsensopedii są polecane i współtworzone przez młodzież aktywną w portalach społecznościowych: zawierają prześmiewczy obraz poszczególnych elementów systemu oświaty, a ich autorzy często odwołują się do wartości z kultury masowej i własnych wspomnień ze środowiska szkolnego.
Śmiech na Youtube
Przesłanki wskazujące nietrwałość trendu wulgaryzacji śmiechu w Internecie oraz równoległego kształtowania się grona młodszych internautów, którzy preferują żarty innego rodzaju (nie tyle brutalne i wulgarne, co oparte na komizmie absurdu, oryginalności i niecodzienności, grach słownych, pastiszach, parodiach, prowokacjach itp.) można zauważyć, analizując tzw. listę „100 Top Youtube”, czyli aktualizowany na bieżąco ranking popularności filmów zamieszczanych w serwisie Youtube. Na liście uwzględnia się nie pojedyncze tytuły filmów – jak na muzycznych listach przebojów – lecz kanały, utworzone przede wszystkim przez miłośników filmowania (tzw. jutuberów) lub też instytucje, reklamujące przy okazji swoje produkty kultury masowej.
O popularności poszczególnych kanałów świadczy liczba subskrybentów, tj. osób, które nie tylko regularnie je odwiedzają, ale też, logując się w systemie, zamawiają informacje o nowych filmach, pojawiających się w danym kanale. Dzięki temu w polskiej wersji Youtube nieustannie zmienia się popularność zwłaszcza żartownisiów, którzy nie tylko tworzą filmy, lecz również stają się bohaterami komentarzy i dyskusji internautów. Niektórzy z nich zyskują krótkotrwałe (jak wszystko w Sieci) miano kultowych postaci; tak jest w przypadku Cyber Mariana, Dziarskiego Dziadka czy Wardęgi. Na razie trudno przewidzieć kierunek rozwoju trendu i jego zasięg, ponieważ polska lista 100 Top powstała dopiero we wrześniu 2013 r.
Śmiech w edukacji
Zupełnie odrębną grupę zabawnych wpisów w Internecie stanowią artykuły i komentarze, dotyczące poważnych problemów w szkołach i systemach oświaty. Najczęściej pojawiają się jako głosy opinii publicznej przytaczane przez dziennikarzy. Od wspomnianych wcześniej żartów i dowcipów wpisy te różni poziom troski o problemy edukacji oraz niewątpliwa kompetencja i zaangażowanie dyskutujących w opisywane zagadnienia. Wśród internautów nie brakuje przewrotnych i prowokujących opinii, w rodzaju: edukacja jest zbyt ważną dziedziną, aby traktować ją poważnie. Zwłaszcza formalna strona oświaty pełna jest komizmu – niekiedy jednak śmiech, do którego prowadzi, jest śmiechem przez łzy.
W samym tylko systemie szkolnym jest z czego się pośmiać: śmieszne są zachowania nauczycieli i urzędników, śmieszny jest fakt, że po dziewięciu latach uczenia się w szkole języka angielskiego przeciętny uczeń i tak niewiele umie, śmieszy, że po dwunastu latach spędzonych w szkolnej ławce z książką w ręku, wielu uczniów ma problemy z czytaniem ze zrozumieniem, śmieszne jest wreszcie, że mimo znanych wszystkim patologii szkolnych, osoby odpowiedzialne za system szkolny i politycy zdają się wciąż nie zauważać problemów.
Niekompetencja polityków i urzędników, lekceważący stosunek wielu z nich do problemów uczniów, rodziców i nauczycieli w szkołach różnego stopnia, absurdalne przepisy w systemie i brak reakcji na nie, nieustanne zmiany w regulaminach egzaminów końcowych (np. uczniowie rozpoczynając naukę w szkole średniej nie wiedzą co będzie wymagane na maturze) itp. wiążą się z patologiami, które są nie tylko zauważane w sferze publicznej, ale stają przedmiotem wyśmiewania i wyszydzania, a dzięki Internetowi zaczynają funkcjonować jako niezależne byty, postrzegane jako „żałośnie komiczne” nie tylko przez uczniów, nauczycieli, rodziców i publicystów, ale także przez specjalistów, dokonujących analiz systemu oświaty. Przykładem zabawnego komentowania problemów współczesnej oświaty są liczne wpisy pojawiające się w blogu Bogusława Śliwerskiego (Przewodniczącego Komitetu Nauk Pedagogicznych), który z właściwym sobie poczuciem humoru komentuje tak poważne kwestie jak patologie występujące w tzw. WSP, czyli Wyższych Szkołach Prywatnych (kiedyś ten skrót dotyczył wyłącznie państwowych Wyższych Szkół Pedagogicznych, dziś zaś ma wymowę satyryczną), manipulowanie wynikami testów osiągnięć szkolnych, w celu dostosowywania ich do politycznych zamówień rządzących, zjawisko tzw. „szybkiej ścieżki” uzyskiwania habilitacji na Słowacji, uznawanej później w Polsce, mimo że słowackie wymogi są o wiele niższe, niż te przewidziane w przepisach awansu naukowego w Polsce itp. Niekiedy problemy mają charakter cykliczny, to znaczy występują od wielu lat, w różnej skali;
innym razem pojawiają się, trwają w dyskursie publicznym jako aktualny zabawny temat, po czym szybko zastępują je nowe. Aby nie zakłócać proporcji układu treści w tym rozdziale, odsyłam czytelnika do drugiej części książki, gdzie przykłady szkolnego śmiechu przez łzy zostały przedstawione szerzej, zarówno w postaci opisów zdarzeń z ostatnich lat, jak i ich recepcji w Nonsensopedii.
Prowokacje internetowe
Częstą, zwykle zabawną praktyką na forach internetowych są prowokacje. Niekiedy ich celem jest wyłącznie rozdrażnienie forumowiczów wyjątkowo nieporadną formą wypowiedzi lub radykalnością poglądów na rzeczywistość. Jednym z najpopularniejszych internetowych prowokatorów polskiego Internetu był Czuły Wojtek, aktywny w serwisach portalu onet.pl w latach 2008–2011, prowadzący także własny blog, w którym przedstawia się w sposób następujący (pisownia oryginalna): Lubie pisac na onecie. Nr gg, Na naszej (moim profi lu) klasie znajdziecie muj aktualny psełdonim. Jestem absolwentem politologi i nauk społecznych na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie. Ukończyłem również Szkołe Lideruw Politycznych i Społecznych oraz Szkołe Praw Człowieka przy Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Obecnie jestem doktorantem na Wydziale Nauk Politycznych Wyrzszej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku.
Kim jest czuły Wojtek? Przygłupem, który nie potrafi poprawnie sklecić przyzwoitego zdania, ani pod względem ortografi cznym, ani stylistycznologicznym? Czy też może jest inaczej, niż nam się wydaje. Może to jest facet, który postawił sobie za cel, tak kretyńsko pisać ortograficznie i semantycznie, aby każdy z wypowiadających się na forum mógł się poczuć lepszy, inteligentniejszy i dowcipniejszy niż jest w rzeczywistości. Komiczne komentarze Czułego Wojtka, pełne błędów ortograficznych i uporczywego powracania do tych samych tematów (kochanka, córka, sukcesy towarzyskie, Doda, seriale, nowy samochód), prowokowały do ogromnej liczby reakcji, tym bardziej, że sam autor nigdy nie ujawniał swej prawdziwej tożsamości. W przeciwieństwie do prowokatorów politycznych (np. Antek Emigrant, Jasiu Śmietana, Kasia Lublin) Czuły Wojtek wyśmiewał narodowe przywary Polaków, konsumpcyjny styl życia, zamiłowanie do płytkich filmów i programów telewizyjnych, kult celebrytów itp. Znalazł też wielu naśladowców, którzy jednak nie dorównali mu pod względem poczucia humoru i stylu.
Oto przykład wpisu naśladowcy z forum dyskusyjnego na temat dowcipów dla dzieci (pisownia oryginalna): Wojtku ja mam 9 lat ale znam kilka powiem pszyhodzi facet na stacje benzynowom poprosze 3 litry benzyny dobra daje mu pszyhodzi 2 raz poproszę 6 litruw benzyny ale o co hodzi nieh pan nie gada tylko daje dobra dał mu pszyhodzi 3 raz poprosez 10 litruw benzyny ale o co hodzi nieh pan nie gada szkoła sie pali..ten mi sie bardzo podoba bo nie nawidze szkoły..więcej nie psze bo mi sie nie hce papa.
Kim są trolle?
Coraz więcej portali internetowych i znajdujących się na nich forów pada ofiarą tzw. trolli, czyli pieniaczy, którzy atakują internautów komentarzami, usiłując zdenerwować swych przeciwników lub zyskać przychylność osób myślących podobnie. Ostra satyra, groteska, wyśmiewanie i ośmieszanie to najczęściej stosowane techniki. Prowokacje miewają formę ataku o podłożu politycznym lub światopoglądowym o czym świadczą m.in. nicki autorów), np.: „Dwóch facetów leży w łóżku… już po. Starszy mówi: – Fajny jesteś jeszcze taki dziewiczy i masz taką ciasną dziurkę. Na to młodszy: – Bo jestem dopiero na pierwszym roku w seminarium, proszę księdza biskupa”.
Niekiedy upowszechniane przez trolli treści są zrozumiałe i zabawne tylko dla osób znających historię, realia PRL czy kulisy obecnych zmagań politycznych. Drugą grupą, znaną z nieczystych intencji i coraz bardziej agresywną pod względem propagowania określonych treści, są tzw. spamerzy, którzy zamieszczają reklamy (niekiedy ukryte w postaci linków) rozmaitych produktów i usług, nie mających nic wspólnego ze śmiechem. Z tego powodu część stron zatraca swój pierwotny humorystyczny charakter i jeśli ich administratorzy nie podejmą działań o charakterze cenzury treści, to ich popularność spada wskutek rozmycia tematu.
Jedną z najpopularniejszych uczestniczek portalu społecznościowego Tweeter jest kanadyjska blogerka Kelly Oxford, która dzięki żartobliwym, satyrycznym i sarkastycznym wpisom, często o edukacyjnym podtekście, jest „śledzona” w Internecie przez ponad pół miliona osób dziennie. Jej przygoda z Tweeterem rozpoczęła się od wpisu: „Jeśli jesteś w stanie wymienić pięć osób o nazwisku Kardashian, ale nie znasz nazw pięciu krajów w Azji, to włóż nóż do kontaktu”. Oprócz tweeterowej popularności, dowodem jej sukcesu są propozycje wydawnicze od renomowanych oficyn. Komizm K. Oxford opiera się na inteligentnej grze słów i wyjątkowej pomysłowości, czego nie można powiedzieć o wielu innych miłośnikach internetowego wyśmiewania i wyszydzania przy pomocy portali społecznościowych, które stanowią obecnie coraz popularniejszą formę życia towarzyskiego, szczególnie wśród młodzieży.
Znamiennym jest fakt, że w 2012 r. tytułem „Człowieka Roku polskiego Internetu” uhonorowano Dymitra Głuszczenkę, prowadzącego wspomniany wyżej popularny serwis internetowy Kwejk, którego użytkownicy mają prawo zamieszczać zabawne, ich zdaniem, rysunki. Dwudziestego pierwszego lutego 2013 r., w ustanowionym przez UNESCO Dniu Języka Ojczystego, pod patronatem Rady Języka Polskiego rozpoczęto kampanię medialną „Język polski jest ą–ę”, mającą na celu propagowanie poprawnej polszczyzny w życiu codziennym – przede wszystkim wykorzystywania we wzajemnym komunikowaniu polskich znaków diakrytycznych. Oprócz rysunków satyrycznych Henryka Sawki organizatorzy udostępnili piosenki w wykonaniu muzyków młodego pokolenia (Atrakcyjny Kazimierz, GOYA, K.A.S.A, Łukasz Zagrobelny), których można wysłuchać na stronie internetowej w wersji klasycznej oraz bez znaków diakrytycznych. Akcja ma w żartobliwy sposób uwrażliwiać społeczeństwo na wagę dziedzictwa kulturowego.
Spotting
Na przełomie 2012 i 2013 r. w Internecie pojawiła się moda na tzw. spotting (od ang. spot – punkt, miejsce), to jest zaznaczanie swojej obecności w jakimś miejscu oraz „obserwowanie” go z wykorzystaniem m.in. portali społecznościowych i tzw. stron spotted. Na tej zasadzie możliwe jest publiczne wyśmianie i napiętnowanie kogoś zauważalnego w określonej przestrzeni publicznej (np. w czytelni, domu towarowym, na przystanku itp.), czemu towarzyszy zwykle śmiech osób obserwujących dany spot. Dzięki anonimowości odwiedzających tego rodzaju stronę, ośmieszenie bywa zwykle bezkarne. Aby zwrócić na siebie uwagę oryginalnością komentarzy, wpisy niektórych spotterów bywają niekiedy okrutne lub wulgarne, np. wpis z czytelni Uniwersytetu Warszawskiego na stronie Spotted BUW: „Do pawiana w koszulce Korna przy literaturze. Ścisz ten metal, bo czytać nie można. I zmień skarpety, bo śmierdzisz starym capem”.
Hejterzy
Podobny charakter mają strony hejterów (od ang. hated – nielubiany lub nienawidzony) na portalu Facebook. Są to strony społecznościowe, zakładane dla określonych miejsc lub instytucji, na których można wyrazić swoją „nienawiść” wobec dowolnej osoby, zjawiska, zdarzenia itp., najczęściej anonimowo – oczywiście, o ile odpowiednio zabezpieczy się ustawieniami prywatności własną stronę internetową. Częstą praktyką jest, że osoby „nienawidzone” są łatwo rozpoznawalne w rzeczywistości pozawirtualnej i właśnie dlatego padają ofiarami wyśmiewania, ośmieszania, niesmacznych żartów itp. Jedną z pierwszych stron tego rodzaju, dotyczącą placówek edukacyjnych, była założona w 2012 r. strona poświęcona uczniom I Liceum Ogólnokształcącego w Bydgoszczy, których ośmieszono, ukazując ich jako amatorów papierosów i alkoholu, snobów, leni itp.
Strona wywołała liczne reakcje w prasie, zyskała kilka tysięcy polubień, pojawiły się kontrstrony, a dyrekcja szkoły postanowiła nawet zgłosić sprawę do prokuratury, by bronić dobrego imienia uczniów. W podobny sposób bywają wyśmiewane nie tylko konkretne osoby, lecz także poszczególne sytuacje związane z edukacyjną rzeczywistością – na przykład praca nad rozprawą doktorską. Specjaliści wyróżniają charakterystyczne rodzaje hejtów: ideologiczny, zawodowy, kontrhejt, obronny, rozczarowania, nienawistny; oto przykładowy wpis ze strony studentów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (pisownia oryginalna): Witam szanownych hejterów! chciałem wraz ze współlokatorem zhejtować naszego trzeciego ,,kolegę-śmierdziela” i tym samym dać wyraz naszej irytacji otóż rzeczony osobnik bo ciężko to nazwać homo sapiens jest chyba największym w świecie troglodytą, prostakiem i bandytą… Wszystko zaczęło się feralnego 3 października (nota bene dzień przed urodzinami jednego z hejterów) kiedy to poznaliśmy tego paj…aca. Już wtedy wydawał się jak wypuszczony z kwarantanny a jego ciągłe głupie mądrości i najbardziej w świecie irytujący śmiech którym przeplata co 2 słowo swoich chwalebnych mądrości. Ma on tak wiele właściwych sobie zachowań, że nie sposób wszystkich wymienić, wśród nich są nie tylko zwykłe kradzieże pieczywa czy innych produktów spożywczych (szczególnie upodobał sobie pasztet, piwo, masło i majonez), ale też bardzie wyszukane działania jak co najmniej 4-krotnie dziennie oszczana klapa w toalecie czy możliwość urządzenia plaży wraz z własnym oceanem w kabinie prysznicowej jak i wokoło niej, choć na to nie powinniśmy narzekać, gdyż kąpie się raz w tygodniu jednak zużywa przy tym tyle wody jakby się kąpał co najmniej 3 razy dziennie, z kolegą nie mamy co liczyć na ciepłą wodę przez najbliższe godziny… pośród jego niecnych praktyk jest też notoryczne odgrzewanie stęchłej ryby w mikrofalówce dzięki czemu kuchnia roztacza niebywale aromatyczne zapachy, należy też wspomnieć o pozmywaniu naczyń co robi z niebywałą precyzją niestety tylko w myślach, gdyż jeszcze nigdy nie stał przy zlewie a w kuchni można utonąć wśród zielonych już naczyń jak Jack z Titanic’a. Jeszcze jednym jego nawykiem jest całodobowe dymanie dziewczyny (szkoda mi biedaczki) dzięki czemu w mieszkaniu unosi się ciągle cudowny zapach jego ciała oraz wieczne stękanie – nasz bóg sexu – ostatnio nawet udało mu się zarwać łóżko ale nie przeszkodziło mu to w dokończeniu sprawy na parapecie a potem zdaniu relacji pozostałym domownikom jakby to było jedyną treścią naszego życia. Pozdrawiamy efekcie ubocznym dziurawej prezerwatywy!! Twoi na zawsze hejterzy.
Cytaty nauczycieli
Równie popularne – choć niewątpliwie mniej kontrowersyjne – są powstające m.in. na Facebooku strony, zawierające zabawne (zdaniem uczniów) wypowiedzi nauczycieli ze szkół różnego stopnia; są to zwykle wyrwane z kontekstu cytaty z zajęć, przejęzyczenia, zabawne powiedzonka, ale zdarzają się również przytoczenia uwag z dzienniczków ucznia i wspomnienia rodziców z wywiadówek. Forma i liczba wpisów zależy tylko od liczby zalogowanych uczestników strony (o ile nie jest ona publiczna) i ich aktywności. Dzięki łatwości utworzenia takiej strony i powszechnej obecności uczniów na portalu społecznościowym, zapanowała na nie moda: wystarczy tylko wpisać w wyszukiwarce Facebooka hasło: „cytaty nauczycieli”, by ustalić aktualną skalę zjawiska. Bardzo często na stronach tych pojawiają się sami nauczyciele, żartobliwie rewanżując się cytatami z wypowiedzi uczniów. Zresztą praktyka ta jest nie tylko domeną Facebooka – tego rodzaju treści pojawiają się również na prywatnych stronach nauczycieli. Wokół stron z cytatami tworzą się niepowtarzalne wspólnoty śmiechu, do których należą uczniowie (studenci), nauczyciele, ich rodzice, przyjaciele i znajomi, najczęściej doskonale zorientowani w środowisku danej placówki edukacyjnej, jej tradycjach, legendach itp.
Interesujące jest, to że na niektórych stronach pojawiają się wpisy dotyczące tylko nauczycieli przez uczniów lubianych – co deklarują sami uczniowie, będący administratorami stron – w tym wypadku mamy do czynienia nie tyle z wyśmiewaniem i negatywnymi uczuciami, co z formą uznania i plebiscytem popularności, w którym poczucie humoru i uśmiech nauczyciela są bardzo wysoko cenione.
Zabawny obraz edukacyjnej rzeczywistości ukazywany jest także na stronach poświęconych dowcipom o szkole i przezwiskom nauczycieli oraz w portalach tematycznych, ukazujących w krzywym zwierciadle wybrane zagadnienia edukacji. Nowością jest wykorzystanie Internetu do realizacji cyklicznego już żartu o charakterze masowym, bo tak chyba można określić akcję maturzystów, polegającą na wpisywaniu do prac maturalnych jednego charakterystycznego wyrazu (np. mleko, koza, kaktus), ustalonego wcześniej na portalu Facebook przez osoby deklarujące udział w zabawie: w 2012 r. udział w żarcie i wywiązanie się z zadania zadeklarowało ponad 1,7 tys. maturzystów.
Oto przykładowe zdania z prac maturalnych:
− Matura 2010, koza:
• „[…] i wszystko, zarówno koza pasąca się na pastwisku jak i planety przesuwające się po orbitach kierowane jest wolą Bożą”
• „Tartuffe był tak religijny że nawróciłby nawet kozę”
• „Orgon uparty niczym koza nie chciał uwierzyć, Klemensowi”
− Matura 2012, kaktus:
• „Izabela małżeństwo traktowała jedynie jako źródło pieniędzy potrzebnych na prowadzenie dogodnego w jej mniemaniu życia, bowiem zobowiązań unikała jak kolców kaktusa”
• „Izabela była niczym kaktus, z zewnątrz ostra i niedostępna, lecz jej wnętrze było delikatne”.
Internet to coraz popularniejsza dziedzina rzeczywistości, trudna do ogarnięcia i przewidzenia np. edukacyjnch następstw pojawiających się w nim zjawisk i procesów, i stanowiąca przy tym wyzwanie dla rodziców i nauczycieli, chcących zaoszczędzić swym dzieciom i podopiecznym zagrożeń związanych z jego użytkowaniem.
Fragment pochodzi z książki „Śmiech w edukacji” autorstwa Przemysław Paweł Grzybowskiego (Oficyna Wydawnicza „Impuls”
Tablet i telewizja dla dziecka?
mar 27th
Tablet i telewizja dla dziecka? Nowe wytyczne!
Autyzm, zespół Aspergera, opóźniony rozwój mowy, ADHD czy może za dużo telewizji?
Szybkie fakty:
- 90% dzieci poniżej drugiego roku życia ogląda jakiś rodzaj mediów elektronicznych
- Dzieci do 2 roku życia oglądają średnio 1-2 godziny telewizji dziennie.
- Jedna trzecia dzieci ma telewizor w sypialni w wieku 3 lat.
- 39% rodziców małych dzieci potwierdza, że telewizor jest w ich domach włączony, przez co najmniej 6 godzin dziennie!
- Coraz więcej szkół wprowadza zakaz korzystania ze smartfonów na przerwach, ponieważ dzieci i młodzież komunikuje się ze sobą na przerwach przez komunikatory… siedząc obok siebie!
Na początek o tym jak działa ekran na dziecko?
Czy wiedziałeś, że częstotliwość odświeżania monitora 120 kHz oznacza, że wiązka odświeżania przebiega przez ekran 120 000 razy na sekundę? W uproszczeniu oznacza to, że w ciągu sekundy nasz mózg otrzymuje tyle impulsów. Jest to niezauważalne dla oka, ale czy na pewno dla naszego mózgu?
Hipnotyzujący ekran.
Każdy widział jak to działa u małych dzieci, szczególnie niemowląt. Wystarczy włączyć telewizor i mamy piorunujący efekt w postaci uspokojenia, wręcz „hipnozy”. Dziecko niemal nie odrywa wzroku od ekranu. Jednak część dzieci po kontakcie z ekranami reaguje pobudzeniem psychoruchowym, czyli wzmożoną wrażliwością na bodźce, nerwowością, wzmożeniem aktywności ruchowej, zaburzeniami koncentracji, drażliwością. Może to prowadzić do błędnej diagnozy ADHD. Inne dzieci, zwłaszcza te, które otrzymują np. tablet dla chwili „świętego spokoju” mogą wycofywać się z kontaktów międzyludzkich i stawać się upartym i agresywnym członkiem rodziny przy próbach odciągnięcia od monitora. To z kolei budzi niepokój o autyzm czy zespół Aspergera. Kolejnym niepokojącym następstwem jest opóźniony rozwój mowy.
Dlaczego ekrany „hipnotyzują” dzieci?
Brak celowej (kontrolowanej) podzielności uwagi u dziecka powoduje, że kolorowe obrazy pozostające w ruchu zwracają najbardziej jego uwagę. Czy uczy się wtedy koncentrować? Odpowiedź brzmi nie! Niedojrzały jeszcze układ neurologiczny dziecka nie jest gotowy na przyjęcie tak wielu bodźców, ile emitują programy dla dorosłych. To jest główną przyczyną prostoty bajek i programów dla dzieci. Dla nas są mało atrakcyjne, dla nich wystarczająco. Ta niedojrzałość ma jednak swój plus – ogromną dynamikę zmian i zdolność adaptacji mózgu! Czy na pewno chcesz ją wykorzystać na oglądanie przez dziecko MTV?
Nawet 5 minutowy seans dziecka przed 2 rokiem życia przed telewizorem ma podobny efekt jak godzina spędzona w kinie przez dorosłego człowieka! Znasz to uczucie po wyjściu z sali kinowej? Dezorientacja, spowolnienie w rozpoznaniu miejsca, które dobrze znasz. Ile razy mylisz drogę po wyjściu z kina? Ponadto utrata zdolności planowania, zapominanie zadań ustalonych wcześniej. Dlatego nie oczekuj od dziecka, że oderwane od ekranu zareaguje natychmiast na twoje wołanie czy wykona polecenie.
Jakie są konsekwencje oglądania telewizji przez dziecko?
Amerykańskie Towarzystwo Pediatryczne (AAP) podaje, w jaki sposób media elektroniczne wpływają na rozwój małych dzieci:
- Mniej interakcji z rodzicami – AAP wskazuje, że wzrost słownictwa niemowląt jest bezpośrednio związany z ilością czasu, jaki rodzice spędzają mówiąc do nich.
- Konsekwencje zdrowotne – wśród dzieci w wieku poniżej 3 lat, oglądanie telewizji wiąże się z zaburzeniami snu. Zaburzenia rytmu snu mogą wpływać na nastrój dziecka, zachowanie i koncentrację, kontakt z otoczeniem.
- Mniej czasu spędzonych na czytaniu książek – Te dzieci z dużym prawdopodobieństwem będą miały większe trudności z czytaniem i rozwojem mowy w porównaniu z rówieśnikami, którzy żyją w gospodarstwach domowych o niskim użyciu elektroniki.
- Opóźniony rozwój mowy – Badania podają, że im więcej dziecko, ogląda telewizji, tym bardziej jest zagrożone opóźnieniem rozwoju mowy. Jedno z badań wykazało, że dzieci, które rozpoczęły oglądanie telewizji przed12 miesiącem życia oraz te, które oglądały telewizję dłużej niż 2 godziny dziennie były 6 razy bardziej narażone na opóźnienie w rozwoju mowy niż dzieci, które rozpoczęły oglądanie telewizji po 12 miesiącu życia i / lub oglądały telewizję mniej niż dwie godziny dziennie. W innym badaniu wykazano, że u niemowlęta w wieku 8-16 miesięcy tym gorzej wypadały w testach sprawdzających zasób słownictwa, im dziecko więcej oglądało płyt DVD i filmów dla dzieci. Badania do tej pory nie udowodniły, że oglądanie telewizji jest bezpośrednią przyczyną opóźnienia rozwoju mowy, ale pokazują, że istnieje wyraźny związek pomiędzy oglądaniem telewizji i opóźnieniem rozwoju mowy.
Nie stwierdzono dotychczas, aby oglądanie przez niemowlęta telewizji rozwijało jego umiejętności.
Czy wszystkie dzieci nie powinny oglądać telewizji i grać na tablecie?
Trudności w kontrolowaniu własnego zachowania, emocji, skupienia uwagi, ruchliwości po kontakcie z elektroniką nie dotyczą wszystkich dzieci. Jednak jeśli twoje dziecko zachowuje się inaczej po oglądaniu telewizji, to zanim zaczniesz diagnozować autyzm, ADHD, zespół Aspergera czy opóźniony rozwój mowy zastosuj konsekwentne ograniczenia na elektronikę! Może to rodzić bunt, opór, agresję słowną lub czynną w początkowym etapie. Psychiatra dziecięcy rozwieje twoje wątpliwości w razie potrzeby.
Korzystanie z elektroniki i dziecko
Zalecenia American Academy of Pediatrics do tyczące korzystania przez dzieci z mediów elektronicznych:
Należy unikać korzystania z mediów elektronicznych przez dzieci poniżej 2 roku życia. Jeśli rodzice decydują się udostępniać małemu dziecku media elektroniczne, zaleca:
- Analizę przez osobę dorosłą programu zanim zostanie udostępniony dziecku
- Oglądanie programów z dzieckiem (używanie ich, jako okazji do rozmowy)
- Nie należy umieszczać telewizora w sypialni małego dziecka.
- Należy unikać narażania małego dziecka na programy telewizyjne dla dorosłych nawet, jeśli dziecko ich aktywnie nie ogląda. To rozprasza zarówno rodzica i dziecko.
- Zachęcanie dziecka do niezależnej od telewizora zabawy, gdy rodzice nie mogą aktywnie bawić się z dzieckiem (na przykład podczas przygotowywania posiłków). W takich sytuacjach zamiast włączać telewizor, rodzice powinni umożliwić dziecku samodzielną zabawę, w ich pobliżu. Samodzielna zabawa pozwala dziecku rozwijać twórcze myślenie, uczyć się rozwiązywania problemów i realizacji zadań.
Jeśli pogubiłeś się w tym wszystkim to pamiętaj: „Lepiej skonsultować się o jeden raz za dużo niż o jeden raz za mało!”
Masz wątpliwości czy to autyzm, ADHD, zespół Aspergera, bunt dziecka, czy nadmiar elektroniki? Wątpliwości to wystarczający sygnał, że pora na konsultację. Psychiatra dziecięcy rozwieje twoje wątpliwości.
Izolowanie przed TV a autyzm.
Często spotykam się z problemem dziecka, które pierwsze 2 lata życia spędziło przed telewizorem. W niektórych trudnych diagnostycznie przypadkach „daję dzieciom (i rodzicom) czas” na powrót do prawidłowego rozwoju. W części takich sytuacji okazuje się, że elektronika zaburzyła rozwój dziecka, co mogło być łatwo pomylone z autyzmem. W pozostałych przypadkach dziecko z autyzmem ograniczyło repertuar swoich zainteresowań do „elektroniki”!
Nie obwiniajmy rodziców i dziadków!
Oglądanie telewizji nie popsuło dziecka na stałe. Znaczna część tego błędu wynikała z bezsilności wobec płaczu i lamentu dziecka. Wiele osób ulega? Nie zastanawiajmy się, kto jest winien, ale jak to naprawić i czy aktualne problemy to na pewno nie ADHD, autyzm, zespół Aspergera czy opóźniony rozwój mowy.
Psychiatra dziecięcy – po co?
Dobry psychiatra dziecięcy ustali przyczyny zaburzonej interakcji z otoczeniem, opóźnienia rozwoju mowy, nadruchliwości, wybuchów złości, impulsywności, zaburzeń koncentracji uwagi. Inaczej mówiąc oceni czy dziecko zwyczajnie ogląda za dużo telewizji czy może ma ADHD, autyzm lub zespół Aspergera, a może zaburzenia lękowe.
źródło: http://www.psychiatria-dziecieca.pl/blog/tablet-i-telewizja-dla-dziecka-nowe-wytyczne
Polecamy nasze publikacje o Autyzmie i nie tylko: http://impulsoficyna.com.pl/katalog/kategoria,pedagogika-osob-niepelnosprawnych,6,autyzm,3
Wysyłam...
Najnowsze komentarze