Monografia stanowi drugi tom serii wydawniczej „W Przestrzeni Niepełnosprawności”, której redaktorem jest prof. dr hab. Anna Nowak, kierownik Zakładu Pedagogiki Specjalnej na Wydziale Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Myślą przewodnią serii jest prezentowanie problematyki skupionej wokół szeroko rozumianego zjawiska niepełnosprawności znajdującego swe odzwierciedlenie w kontekstach dotyczących uczestnictwa w kulturze, życiu społecznym i oddziaływaniach terapeutycznych. Na kartach tej książki towarzyszymy „osobom z niepełnosprawnością na ścieżkach życia”, aby wpierać ich edukację, podejmowane działania terapeutyczne oraz umożliwiać – zgodnie z ideą integracji i paradygmatem normalizacyjnym – jak najpełniejsze funkcjonowanie w życiu kulturalnym i społecznym. We wszystkich tych działaniach najważniejszy jest człowiek, rozumiany jako niepowtarzalna jednostka, która ma prawo zarówno do samorealizacji, jak i do posiadania mocnych i słabych stron na drodze do integracji, rozwoju społecznego i uczestnictwa w kulturze. Personalistyczne spojrzenie na osobę z niepełnosprawnością implikuje uznanie jej wyjątkowości oraz co za tym idzie – stworzenie jej jak najpełniejszych możliwości do rozwoju, edukacji i terapii.

Publikacja "Osoba z niepełnosprawnością na ścieżkach życia. Kultura. Społeczeństwo. Terapia" zawiera rozdziały napisane przez specjalistów teoretyków i praktyków zajmujących się istotą niepełnosprawności, funkcjonowaniem osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności w społeczeństwie oraz ich szeroko pojętym uczestnictwem w kulturze i terapii.

Książkę rozpoczyna rozdział zatytułowany Metody pracy z dziećmi z autyzmem w opiniach rodziców autorstwa Izabeli Marczykowskiej. Autorka dokonuje przeglądu wybranych metod stosowanych w terapii dzieci autystycznych, a następnie prezentuje wyniki badań własnych dotyczących wsparcia, terapii i edukacji dzieci z autyzmem w opiniach rodziców.

W kolejnym rozdziale – Zastosowanie metody Freda Warnkego w terapii dzieci z centralnymi zaburzeniami przetwarzania słuchowego – autorka, Magdalena Christ, przybliża wspomnianą metodę oraz jej wykorzystanie w terapii dzieci, młodzieży oraz osób dorosłych z trudnościami w zakresie czytania, pisania i mówienia (m.in. u osób z dysleksją, centralnymi zaburzeniami przetwarzania słuchowego, zaburzeniami koncentracji uwagi). W opracowaniu zaprezentowano również wyniki badań z zastosowaniem metody Warnkego w terapii dzieci z centralnymi zaburzeniami przetwarzania słuchowego.

Temat wczesnego wspomagania rozwoju dzieci (WWR) podjęła w swoim artykule Ewa Gawlik (Wczesne wspomaganie rozwoju w opinii rodziców dzieci objętych WWR na przykładzie Zespołu Szkół Specjalnych nr 4 w Sosnowcu), prezentując wyniki badań własnych, którymi autorka objęła rodziców dzieci uczęszczających na zajęcia WWR w Zespole Szkół Specjalnych nr 4 w Sosnowcu. Badania dotyczyły takich aspektów, jak: funkcjonowanie ośrodka w obszarze organizacji zajęć, realizacji indywidualnego programu wczesnego wspomagania rozwoju, udzielania pomocy w sytuacjach wychowawczych, przeprowadzania instruktażu dla rodziców czy też konsultacji z nimi na temat pracy z dzieckiem.

Intensyfikacja edukacyjnych działań środowiskowych na rzecz osób z niepełnosprawnościami to obszar dociekań Anny Steligi, która rozważa w swoim artykule (Intensyfikacja edukacyjnych działań środowiskowych na rzecz osób z niepełnosprawnościami) pojęcia integracji i inkluzji. Autorka prezentuje projekty studentek Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Rzeszowskiego, III roku studiów licencjackich na kierunku nauki o rodzinie o specjalności asystent osoby niepełnosprawnej, które miały na celu poprawę tej sytuacji.

Marta Niemiec podjęła w swoim tekście temat społecznego funkcjonowania osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną oraz możliwości ich wsparcia (Społeczne funkcjonowanie dorosłych osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną – możliwości wsparcia). Poruszona problematyka dotyczy kwestii związanych z samodzielnością, autonomią, aktywnością społeczną dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym. Rozważania teoretyczne koncentrują się na przybliżeniu specyfiki rozwoju i funkcjonowania społecznego tej kategorii niepełnosprawnych, możliwych problemach, czynnikach zagrażających oraz możliwościach specjalistycznego wsparcia.

Społeczną sytuację uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w klasie szkolnej charakteryzuje Beata Gumienny (Sytuacja społeczna uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w klasie szkolnej – doniesienia z badań). Podjęta przez autorkę analiza badawcza jest próbą poznania sytuacji społecznej uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, jak również próbą określenia ich relacji rówieśniczych. Zebrane wyniki wskazują nie tylko poziom funkcjonalny oraz cechy psychospołeczne badanych uczniów, lecz także istotny aspekt powinności nauczyciela jako organizatora i realizatora założeń edukacji włączającej.

„Przez uchylone drzwi...”, czyli zjawisko liminalności w kontekście przekraczania drugiego progu edukacyjnego przez ucznia z chorobą przewlekłą uczącego się w klasie integracyjnej to artykuł napisany przez Joannę Godawę. Ma on na celu przybliżenie zjawiska liminalności i koncepcji rytów przejścia autorstwa Arnolda van Gennepa w kontekście przekraczania drugiego progu edukacji szkolnej przez dziecko z chorobą przewlekłą. Część empiryczną opracowania stanowi analiza przypadku dziecka z chorobą przewlekłą przekraczającego drugi próg edukacji szkolnej. Autorka artykułu posługuje się metaforą „uchylonych drzwi”, próbując w swoich badaniach zgłębić zjawisko progowe, które „[...] wymyka się albo prześlizguje przez sieć klasyfikacji” (Turner 2010, s. 115), będąc na pograniczu socjologii, antropologii kulturowej, pedagogiki i psychologii.

Możliwości udostępniania muzeów osobom z niepełnosprawnością intelektualną to temat podjęty przez Sabinę Pawlik. Autorka tekstu „Muzeum dla nas” – możliwości udostępniania muzeów osobom z niepełnosprawnością intelektualną porusza zagadnienia dotyczące dostępności placówek muzealnych dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. Pyta o warunki, jakie musi spełnić placówka muzealna, aby stała się otwartą na tę szczególną grupę zwiedzających. Dostęp do muzeum dla osób z niepełnosprawnością intelektualną jest w Polsce zagadnieniem stosunkowo nowym. Refleksja na ten temat podyktowana jest z jednej strony zmianami w postrzeganiu osób z niepełnosprawnościami, z drugiej zaś zmieniającą się rolą instytucji kultury we współczesnym świecie.

Bogumiła Bobik i Maria Suszek w tekście „Chodź, pomaluj mój świat” – działalność plastyczna uczniów lekko niepełnosprawnych intelektualnie dokonały analizy, która wskazuje, że osoby niepełnosprawne intelektualnie mają potrzeby estetyczne i zdolność tworzenia. Proces twórczy w ich przypadku, poza ekspresją i wyrażaniem siebie, spełnia dodatkową funkcję rewalidacyjną, tzn. stymuluje rozwój, kompensuje lub usprawnia zaburzone funkcje, jak również służy integracji ze środowiskiem społecznym. Cele artykułu to ukazanie możliwości twórczych oraz opis wykorzystania wybranych technik plastycznych w stymulowaniu rozwoju uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną. Autorki, diagnozując problem, odwołały się do literatury przedmiotu oraz wykorzystały technikę obserwacji uczestniczącej i analizę wytworów plastycznych dziecka. Artykuł wnosi do dotychczasowych badań przykłady ciekawych rozwiązań metodycznych, które można wykorzystać w pracy z uczniami o obniżonym intelekcie.

Książkę wieńczy tryptyk złożony z artykułów dotyczących doświadczeń praktycznych na polu edukacji, terapii, wsparcia i szeroko pojętego rozwoju osób z niepełnosprawnością intelektualną. Rozpoczyna go tekst Iwony Durek na temat tworzenia holistycznych form wsparcia dla osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną i sprzężeniami na przykładzie działań praktycznych prowadzonych w Sosnowcu (Tworzenie holistycznych form wsparcia dla osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną i sprzężeniami na przykładzie sosnowieckich działań). W opracowaniu poruszone zostały zagadnienia systemowej, holistycznej pracy z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie. Autorka przedstawiła systemy wsparcia dla osób z niepełnosprawnością intelektualną zarówno w resorcie edukacji, opieki społecznej, jak i pomocy w ramach organizacji pozarządowej. W tekście omówiono takie instytucje, jak: wczesne wspomaganie rozwoju dziecka, szkoła specjalna, dom pomocy społecznej, spółdzielnia socjalna, mieszkanie zintegrowane. Drugą część tryptyku stanowi artykuł Małgorzaty Rel zatytułowany Wartość relacji interpersonalnych dla podnoszenia poziomu udziału w kulturze i rehabilitacji społecznej artystów z niepełnosprawnością intelektualną. Autorka porusza w nim tematykę relacji interpersonalnych, w których nośnikami danych są nie tylko słowa. Przedmiotem badań mogą się także stać gesty, teksty, obrazy i dźwięki, w których główną postacią jest osoba z niepełnosprawnością intelektualną. Na przykładzie artysty z niepełnosprawnością intelektualną, znanego w wielu kręgach sztuki surowej (art brut) malarza Henryka Żarskiego, Małgorzata Rel przedstawia proces rozwoju twórczości, w której termin „niepełnosprawność” to po prostu jedna z różnic indywidualnych człowieka.

Zakończenie tryptyku to tekst Urszuli Grzeli, zatytułowany Portret teatralny. Moment mal, bitte!, który opisuje integracyjny projekt teatralny. Pracę nad projektem zapoczątkowała idea stworzenia teatralnej społeczności, której współdziałanie opierałoby się na wzajemnym szacunku. Koncepcji tej towarzyszy pragnienie, aby taka teatralna wspólnota stała się modelem funkcjonowania całego społeczeństwa. Mieszkańcy domu dla osób z niepełnosprawnością intelektualną – Zamku Malseneck w Kraiburgu nad Innem, osoby z chorobą psychiczną i uzależnieniem odwiedzające centrum dzienne w Waldkraiburgu, jak również aktorzy, muzycy profesjonalni i pedagodzy utworzyli i tworzą nadal zespół aktorów, którzy – zdaniem U. Grzeli – biorą głęboki oddech od niepełnosprawności, tworzą teatr, który wydarza się bez zbytnich słów, swobodną przestrzeń, w której jest miejsce na lekkość, a teatr jest oczywisty niczym oddech. Artykuł wzbogacają fotografie, wykonane przez Nadeine Loës, które przedstawiają aktorów biorących udział w działaniach teatralnych.