Ewa Zasępa

dr hab., profesor APS; pracuje w Instytucie Psychologii w Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół psychologii klinicznej, w tym szczególnie psychologii klinicznej dzieci i młodzieży oraz psychologii klinicznej osób z niepełnosprawnością intelektualną.

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Słowo wstępne       

1. Wprowadzenie      

1.1. Charakterystyka osób z zespołem Downa      

1.2. Problemy zdrowia psychicznego w populacji osób z niepełnosprawnością intelektualną      

1.3. Behawioralny fenotyp – psychiatryczny fenotyp    

2. Zaburzenia emocji i zaburzenia zachowania u osób z zespołem Downa  

2.1. Wyniki badań epidemiologicznych     

2.2. Zaburzenia nastroju    

2.3. Zaburzenia lękowe     

2.4. Spektrum zaburzeń autystycznych         

2.5. Schizofrenia i inne psychozy czynnościowe     2

2.6. Problemy behawioralne  

2.7. Problemy i zaburzenia snu       

2.8. Inne problemy       

2.9. Zachowania nieprzystosowawcze – wyniki badań Skalą Zachowania Przystosowawczego Nihiry, Fostera, Shellhaasa i Lelanda w polskiej adaptacji Kostrzewskiego  

2.10. Problemy zdrowia psychicznego a wiek osób z zespołem Downa  

2.10.1. Dynamika zmian różnych kategorii problemów zdrowia psychicznego      

2.10.2. Problemy zdrowia psychicznego u dzieci i młodzieży

2.10.3. Problemy zdrowia psychicznego u dorosłych i starszych     

3. Przyczyny problemów zdrowia psychicznego u osób z zespołem Downa  

4. Problemy zdrowia psychicznego u osób z zespołem Downa a funkcjonowanie ich rodzin

5. Postępowanie terapeutyczne – uwagi końcowe    

Bibliografia     

Przedstawiona do recenzji książka jest pierwszym w Polsce, wedle wiedzy piszącego te słowa, naukowym opracowaniem tematyki zaburzeń psychicznych u osób z zespołem Downa. Temat jest niezwykle ważny, gdyż obszar diagnozy i obrazu klinicznego zaburzeń psychicznych u osób z niepełnosprawnością intelektualną z wielu powodów, wymienionych zresztą przez autorkę książki, był przez lata zaniedbany. Stan wiedzy na ten temat zarówno profesjonalistów w obszarze pedagogiki specjalnej, jak i lekarzy psychiatrów czy też psycho-logów klinicznych jest wysoce niezadowalający, co przekłada się na trudności w diagnozie, a w konsekwencji na opóźnienie lub wręcz pozbawienie profesjonalnej pomocy wymagających leczenia osób z niepełnosprawnością intelektualną. Brak takiego podręcznika był

[…] widoczny od lat i niezwykle się cieszę, że autorka od lat zajmująca się psychopatologią niepełnosprawności intelektualnej podjęła ten ważny temat. […] to znakomita, niezwykle rzetelna książka o unikatowych walorach naukowych […]. Jej wydanie zapełni ważną lukę w polskim piśmiennictwie pedagogicznym, psychologicznym i psychiatrycznym.

Z recenzji prof. dra hab. med. Tomasza Wolańczyka

Oficyna wydawnicza Impuls znana jest z tego, iż publikuje bardzo interesujące prace traktujące o problemach osób z niepełnosprawnością umysłową, a także różnymi formami niedostosowań społecznych, co otwiera przed zainteresowanymi dostęp do praktycznej wiedzy w postępowaniu z nimi.

Tak jest też z niedużą objętościowo pracą Ewy Zasępy zatytułowanej Problemy zdrowia psychicznego u osób z zespołem Downa. I jak się dowiadujemy z okładki książki, "jest to pierwsze naukowe opracowanie tematyki zaburzeń psychicznych u osób z zespołem Downa".

Kiedyś traktowano objawy zaburzeń psychicznych u osób niepełnosprawnością intelektualną jako część upośledzenia umysłowego, bez dokładnej odrębnej diagnozy. Dopiero od lat 80-tych XX wieku zaczęto stosować zasadę "podwójnej diagnozy" - współistnienia u tych osób niepełnosprawności intelektualnej i zaburzeń zdrowia psychicznego. Okazuje się, że w badaniach nie zwracano zbytniej uwagi na to rozgraniczenie, uważając na starcie, że sam fakt obniżonej sprawności intelektualnej stanowi jednocześnie zaburzenie zdrowia psychicznego. Te nieswoiste objawy negatywne np. u schizofreników zaliczano do ograniczeń poznawczych charakterystycznych właśnie dla niepełnosprawności intelektualnej. Wszystkie te nieswoistości prowadziły do nieprawidłowej oceny poziomu intelektualnego i społecznego funkcjonowania takiego człowieka. Tymi problemami autorka zajęła się w pierwszym rozdziale.

Drugi poświęciła zaburzeniom emocji i zachowania u osób z zespołem Downa czyli trisomia 21, u których występują trzy kopie chromosomu 21 zamiast dwóch. Reasumując wnioski Zasępy możemy powiedzieć, że badane dzieci z zespołem Downa wykazywały lekkie problemy zdrowia psychicznego tj. zaburzenia uwagi, zachowania, wycofywanie społeczne, powtórzenia językowe, zbytnie zabsorbowanie myślami czy zachowania autystyczne. W kategorii osób dorosłych tego rodzaju zaburzenia wykazuje 34, 8% badanych mężczyzn i 27.9% kobiet. A cięższe zaburzenia psychiczne typu demencja, depresja, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne zaobserwowano u 28.9%. Porównano je z badaną grupą kontrolną u których występują inne zaburzenia psychiczne. Porównanie wyszło na korzyść z zespołem Downa, u których występują rzadziej zaburzenia psychiczne tj. schizofrenia, alkoholizm czy narkomania lub ciężka depresja czy nerwice. Najczęściej notowano u nich zaburzenia nastroju oraz zaburzenia problemowe. Później autorka w podrozdziałach omawia poszczególne zaburzenia. Bardzo niejednoznaczne są badania problemów behawioralnych tj, jak agresja fizyczna, zachowania destrukcyjne, opozycyjne, samouszkadzające, wędrówki/ucieczki itp. Jest ich w tej grupie badanych z zespołem, Downa o wiele mniej i nie wynikają one z wrodzonej złośliwości czy podłości.

Bardzo ważną kwestią, którą poruszyła autorka są badania długofalowe, które notują zmianę zachowa problemowych na przestrzeni jakieś czasu uwzględniając wiek badanych. Inaczej zachowują się dzieci małe 7-9 letnie, a inaczej na to samo reaguje młodzież 14-19 letnia. Różnice wieku powodują różną reakcję na problemy emocjonalne i behawioralne. Przytacza wiele wyników badań robionych na świecie.

Rozdział trzeci jest tu kluczowy dla uchwycenia "Przyczyn problemów zdrowia psychicznego u osób z zespołem Downa". Analizowano czynniki biologiczne, środowiskowe, psychologiczne, badano profile motywów wg. 100-itemowerj skali obserwacyjnej Reiss Profile MR/DD i 5-stopniowej skali typu Likerta. Zbadano w ten sposób 135 osób: 65 osób z zespołem Downa i 65 z inną niepełnosprawnością intelektualną o nieokreślonej etiologii.

Okazało się, że osoby z zespołem Downa są zależne od innych i ich wsparcia, co skłania ku lepszej organizacji opieki medycznej i nadzoru nad nimi i ich rodzinami, wspierając je w zakresie radzenia sobie z życiowymi problemami.

Autorka przytacza w swojej pracy wyniki różnych badań, realizowanych na świecie, w oparciu o różną metodologię, w szpitalach, klinikach czy zespoły badawcze. Mimo, iż są to często suche liczby, warto zwrócić uwagę na różną ich jakość i wartość, gdyż dzięki temu możemy przeanalizować i prześledzić zachowania badanych grup osób z zespołem Downa oraz grup kontrolnych z innymi zaburzeniami niepełnosprawności intelektualnej. To pozwala na tym tle uzyskać jaśniejszy obraz problemów zdrowia psychicznego u osób z zespołem Downa. I to jest jedną z zalet tej ze wszech miar pożytecznej publikacji i to nie tylko dla profesjonalistów.

Gabriel Leonard Kamiński
źródło: http://www.ksiazka.net.pl/