Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wstęp       

Rozdział 1
Dziecko w świecie społecznym – podstawy teoretyczne, wprowadzenie metodyczne      

1.1. Dziecko jako istota społeczna a proces socjalizacji      
1.2. Rodzaje i zakres oddziaływania środowiska       
1.3. Kompetencje społeczne – rozumienie, nabywanie i znaczenie       
1.4. Proces wychowania i jego mechanizmy      
1.5. Metody wychowania       
1.6. Kształtowanie postaw i przekonań       
Pytania – ćwiczenia – zadania       
Literatura cytowana      

Rozdział 2
Poznawanie przez dzieci zasad życia wśród innych – aspekty teoretyczne, zagadnienia programowe       

2.1. Prawidłowości poznawania zasad funkcjonowania wśród innych ludzi      
2.2. Przyswajanie norm postępowania przez dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym     
2.3. Zagadnienia społeczne w podstawie programowej    
Pytania – ćwiczenia – zadania     
Literatura cytowana       

Rozdział 3
Emocje i relacje – sposoby ich wyrażania i przeżywania a rozwój emocjonalny dziecka       

3.1. Prawidłowości rozwoju emocjonalnego dziecka w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym     
3.2. Rozumienie przeżyć emocjonalnych i sposoby ich wyrażania       
3.3. Relacje dziecka z innymi ludźmi – sposoby ich nawiązywania i przeżywania, znaczenie dla rozwoju dziecka
3.4. Poznawanie wartości a postępowanie dziecka     
Pytania – ćwiczenia – zadania     
Literatura cytowana    

Rozdział 4
Higiena i zdrowie. Funkcjonowanie ludzkiego ciała    

4.1. Zdrowie a edukacja zdrowotna    
4.2. Higiena i jej działy. Sposoby wprowadzania przyzwyczajeń higienicznych w pracy z dziećmi  
4.3. Aktywność fizyczna   
4.4. Zdrowe żywienie    
4.5. Poznawanie właściwości funkcjonowania ludzkiego ciała   
Pytania – ćwiczenia – zadania     
Literatura cytowana     

Rozdział 5
Bezpieczeństwo dziecka w różnych sytuacjach. Pierwsza pomoc     

5.1. Poznawanie zasad bezpieczeństwa przez dzieci     
5.2. Bezpieczeństwo dziecka w ruchu drogowym     
5.3. Bezpieczeństwo w kontaktach (bezpośrednich i pośrednich) z innymi ludźmi     
5.4. Bezpieczeństwo w korzystaniu z elektrycznych i gazowych urządzeń technicznych, narzędzi i sprzętów domowych. Profilaktyka przeciwpożarowa
5.5. Bezpieczne zabawy (wiosną, latem, jesienią i zimą); zabawy ze zwierzętami    
5.6. Bezpieczeństwo w szkole – właściwe korzystanie z przyborów i sprzętów szkolnych oraz urządzeń sportowych     
5.7. Bezpieczeństwo w korzystaniu z lekarstw i substancji chemicznych  
5.8. Pierwsza pomoc   
Pytania – ćwiczenia – zadania    
Literatura cytowana   

Rozdział 6
Zasady dobrego zachowania – savoir-vivre w wybranych sytuacjach     

6.1. Znaczenie poznawania zasad dobrego zachowania   
6.2. Wprowadzanie zasad dobrego wychowania   
6.3. Zasady kulturalnego zachowania się wprowadzane w procesie wychowania dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym     
Pytania – ćwiczenia – zadania     
Literatura cytowana     

Rozdział 7
Samodzielność i odpowiedzialność – poznawanie praw i obowiązków przez dzieci młodsze    

7.1. Samodzielność i odpowiedzialność dziecka i możliwości ich kształtowania   
7.2. Pochodzenie i znaczenie praw dziecka     
7.3. Prawa a obowiązki dziecka    
7.4. Wprowadzanie praw i obowiązków w wychowaniu dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym    
Pytania – ćwiczenia – zadania     
Literatura cytowana     

Rozdział 8
Poznawanie tradycji, zwyczajów i obrzędów jako sposób wrastania w kulturę najbliższego środowiska, regionu, kraju, Europy i świata   

8.1. Środowisko lokalne i jego znaczenie w procesie wychowania dziecka   
8.2. Cele i zadania edukacji regionalnej i międzykulturowej dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym    
8.3. Zakres edukacji regionalnej i międzykulturowej dzieci młodszych     
8.4. Przywiązanie do małej ojczyzny a rozwijanie wartości patriotycznych     
8.5. „Jestem Polakiem, jestem Europejczykiem” – różni, a jednak podobni    
Pytania – ćwiczenia – zadania     
Literatura cytowana   

Rozdział 9
Rozumienie środowiska społecznego i praw nim rządzących – budowanie własnego miejsca wśród ludzi     

9.1. Identyfikacja dziecka z grupą – rodziną, klasą w szkole, grupą rówieśniczą, drużyną sportową, społecznością lokalną 
9.2. Respektowanie norm i reguł zachowania obowiązujących w grupie, ocena postępowania własnego i innych    
9.3. Zachowania prospołeczne – znaczenie porozumienia, umowy, współdziałania dla społecznego funkcjonowania człowieka (stowarzyszenia pomocy chorym i niepełnosprawnym, organizacje ekologiczne, stowarzyszenia miast i państw)   
9.4. Praca i jej znaczenie w życiu społecznym – poznawanie podstaw ekonomii i przedsiębiorczości przez dzieci (socjalizacja ekonomiczna)  
Pytania – ćwiczenia – zadania    
Literatura cytowana   

Bibliografia     

Aneks 1
Książki dla dzieci dotyczące emocji (wybór) 
Aneks 2
Zestawienie tytułów wybranych książek dla dzieci omawiających wartości     
Aneks 3
Dziecięce pytania dotyczące ludzkiego ciała    
Aneks 4
Wykaz literatury dla dzieci dotyczącej zasad dobrego zachowania (wybór)     
Aneks 5
Książki dla dzieci dotyczące ekonomii (wybór)    

Spis schematów i tabel

Wstęp

Od początku swojego życia dziecko znajduje się w otoczeniu ludzi. Zdaniem psychologów

[…] rozwój społeczny można rozpatrywać z dwóch punktów widzenia: (1) jako integrowanie się dzieci w grupę społeczną, często określane mianem socjalizacji,
(2) jako kształtowanie się jednostki w grupie, czyli proces dochodzenia do unikatowych wzorów przeżywania, myślenia i działania w różnych sytuacjach (Kielar-Turska, 2000, s. 113).

Kontakty z innymi dziećmi oraz dorosłymi są więc niezbędnym czynnikiem warunkującym rozwój, decydując o nabywaniu przez dziecko rozmaitych kompetencji społecznych. Obserwując innych, poznaje ono sposoby reagowania w różnych sytuacjach, analizuje konsekwencje rozmaitych zachowań, uczy się komunikować (najpierw niewerbalnie, a następnie werbalnie) własne potrzeby i oczekiwania, sądy i oceny, rozwiązywać konflikty, poznaje zasady obowiązujące w rodzinie, żłobku, przedszkolu czy szkole, przyswaja sposoby postępowania, praktyczne umiejętności, normy grzecznościowe, upodobania estetyczne, kulturę języka…

Różnorodna aktywność dziecka – jego zabawy i inne zajęcia, np. wykonywanie prac porządkowych czy pełnienie dyżurów oraz ciągłe kontakty z rówieśnikami, nasuwają wiele okazji do ułatwienia dziecku przyswojenia podstawowych społecznych norm postępowania we współżyciu w grupie, co stanowi ważny etap procesu socjalizacji (Przetacznik-Gierowska, Włodarski, 1998, t. 2, s. 194).

Wszelkie działania dziecka wiążą się także z wykorzystaniem rozmaitych przedmiotów: zabawek, domowych sprzętów i urządzeń, przyborów szkolnych, sprzętów sportowych, różnego typu materiałów (np. plastycznych, technicznych) i produktów (np. spożywczych, chemicznych), których właściwości, sposoby używania, funkcje i znaczenie dziecko stopniowo poznaje podczas własnych eksploracji oraz obserwując czynności innych. Przekazywane mu wskazówki, zasady bezpiecznego użytkowania tych przedmiotów, przestrogi i zachęty dotyczące zastosowania są związane z kształtowaniem stosunku do otoczenia materialnego. Właśnie w procesie wychowania dziecko przyswaja normy prawidłowego i bezpiecznego korzystania z przedmiotów w swoim otoczeniu, uczy się je szanować i porządkować.

Jednak społeczne oczekiwania i wpływy są skuteczne pod warunkiem zinternalizowania wzorów zachowań przez dziecko, co stanowi ważne podłoże przyswajania norm i zasad społeczno-moralnych w procesie wychowania (Przetacznik-Gierowska, Włodarski, 1998, t. 2, s. 93). Zagadnieniom tym poświęcono dwa pierwsze rozdziały niniejszej publikacji. Na bazie literatury przedmiotu ukazano w nich rodzaje i zakres oddziaływania środowiska społecznego na dziecko, proces wychowania i metody w nim stosowane, a także prawidłowości związane z kształtowaniem postaw i przekonań oraz zasad i norm postępowania dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym. Rozważania teoretyczne uzupełniono odniesieniem do podstawy programowej kształcenia w przedszkolu i klasach początkowych, aby wskazać, jaki zakres treści powinien być wprowadzany w pracy z dziećmi.

Kolejne rozdziały dotyczą szczegółowych aspektów edukacji społecznej dzieci młodszych: sposobów wyrażania, przeżywania i rozumienia emocji, wprowadzania przyzwyczajeń zdrowotnych i higienicznych, bezpieczeństwa w różnych sytuacjach, poznawania zasad dobrego zachowania oraz kształtowania samodzielności i odpowiedzialności dzieci, zaznajamiania ich z prawami i obowiązkami, tradycjami i zwyczajami, znaczeniem relacji społecznych dla funkcjonowania wśród innych. Każdy z tych rozdziałów, obok informacji o charakterze teoretycznym i metodycznym, uwzględnia propozycje pytań do dyskusji, zagadnień do namysłu oraz dalszego zgłębiania wiedzy, ćwiczeń i zadań o charakterze praktycznym, przygotowujących rodziców, wychowawców i nauczycieli do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym.

Publikacja nie wyczerpuje całości problematyki edukacji społecznej dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym, jednak mam nadzieję, iż zainspiruje pedagogów, nauczycieli i wychowawców do poszukiwania oryginalnych rozwiązań metodycznych ułatwiających wprowadzanie dzieci w świat ludzi i przedmiotów.

Problematyka podjęta w książce jest ważna w wymiarze poznawczym i bardzo przydatna zarówno dla nauczycieli przedszkoli i edukacji wczesnoszkolnej, rodziców, nauczycieli akademickich, jak i studentów – przyszłych nauczycieli przedszkoli i klas I–III szkoły podstawowej. Dodatkowym walorem tej publikacji są zamieszczone pod każdym rozdziałem ćwiczenia oraz spis literatury cytowanej. Dzięki takiemu zabiegowi czytelnicy będą mogli „wyjść poza dostarczone informacje, a nawet wygenerować nowe”, jak ten proces myślowy określił Jerome S. Bruner. […] Rozważania teoretyczne są uzupełnione odniesieniami m.in. do podstawy programowej wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego, a także podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej.

Z recenzji dr hab. Elżbiety Jaszczyszyn, prof. UwB

Szczególną zaletą […] publikacji jest wyraźne wskazanie zależności rozwojowych i społecznych, które powinny stanowić treść edukacji społecznej. Autorka w znaczący i wartościowy sposób wyjaśnia jej teoretyczne podstawy oraz ich egzemplifikacje praktyczne. Książka jako jedna z nielicznych wpisuje się w ten obszar edukacji, odnosząc się do jej szczególnego okresu – nauczania na pierwszym etapie szkolnego kształcenia i treści dotyczących przygotowania człowieka do życia w społeczeństwie. Roli szkoły w edukacji społecznej nie sposób przecenić. […] Jest to bowiem okres zdarzeń modelujących postawę dziecka wobec uczenia się w kontekście sukcesów i porażek, a także radości i obaw z niego płynących. Cechą charakterystyczną tego etapu jest proces doświadczania przez dziecko – w trakcie uczenia się – relacji w grupach społecznych oraz rodzinie, z uwzględnieniem indywidualnych warunków jego rozwoju i specyfiki pracy umysłowej.

Z recenzji dr hab. Eugenii Rostańskiej, prof. Akademii WSB